Pałac w Wilanowie - perła architektury barokowej i jedna z najpiękniejszych królewskich rezydencji w Europie

Historia Pałacu w Wilanowie rozpoczyna się 23 kwietnia 1677 roku, gdy wioska, zwana jeszcze Milanów, stała się własnością Jana III Sobieskiego. Wkrótce, w nawiązaniu do antyku jej nazwę zmieniono na Villa Nova, a potem spolszczono na Wilanów. W latach 1677–1679 powstaje w nim pierwszy dwór, przebudowany później w monarszą rezydencję.

Pałac w Wilanowie: od dworu do królewskiej rezydencji

Pierwsza budowla była nieduża. Miała kształt parterowego dworu z alkierzami, o układzie typowym dla zabudowy Rzeczpospolitej. Wkrótce jednak rozpoczęła się wielka rozbudowa. Kierownictwo robót objął Augustyn Locci. Po zakończeniu prac w 1696 roku budowla połączyła elementy dworu szlacheckiego, włoskiej willi ogrodowej i francuskiego pałacu w stylu Ludwika XIV.

Centralna część pałacu otrzymała drugie piętro, a wieże pałacowe zwieńczono miedzianymi hełmami. Fasady zostały udekorowane na wzór barokowy za pomocą artykulacji pilastrów, pseudokolumn i attyk. Tak rozbudowany pałac reprezentował styl dojrzałego baroku, w typie entre cour et jardin (fr. między dziedzińcem a ogrodem; główny budynek, zwany corp de logis, leżał na osi między dziedzińcem honorowym, tzw. cour d`honneur, a ogrodem, znajdującym się na tyłach pałacu).

Kolejna rozbudowa miała miejsce w latach 1720–1728, już po śmierci króla Jana Sobieskiego (zmarł w 1696 roku). Architekt Givanni Spazzi dodał korpusu głównego boczne galerie - założenie uzyskało zachowany do dziś charakterystyczny kształt podkowy. 

W następnych wiekach Szymon Bogumił Zug zaprojektował wolnostojące budynki – łazienkę, kuchnię i kordegardę. W XIX wieku północą elewację w północnym skrzydle dopasowano do stylu neorenesansowego.

Przeczytaj także: Most Karola w Pradze. Jeden z najsłynniejszych kamiennych mostów na świecie>>

Muzeum Pałac w Wilanowie

Po śmierci Sobieskiego pałac stał się własnością jego synów. Niestety, na skutek konfliktu między nimi, rezydencja została ogołocona z wyposażenia i wszelkich ruchomości – okien, drzwi, kominków. 24 lata później najmłodszy syn Sobieskiego – Konstanty sprzedał obiekt Elżbiecie Sieniawskiej. Po jej śmierci właścicielką Wilanowa została jej córka Maria Zofia Denhoffowa, po mężu Czartoryska.

W 1730 roku pałac na trzy lata znalazł się w rękach króla Augusta II Mocnego, który dokonał w rezydencji wielu zmian, szczególnie jeżeli chodzi o wystrój wnętrz. W połowie XVIII wieku dobra wilanowskie odziedziczyła córka Czartoryskich, marszałkowa Izabela Lubomirska i pałac znów zaczął błyszczeć. 69 lat później księżna marszałkowa przekazała Wilanów swojej córce i jej małżonkowi, Stanisławowi Kostce Potockiemu. To on właśnie w 1805 roku do północnej oficyny dobudował neogotycki budynek, w którym umieścił jedno z pierwszych w Polsce ogólnodostępnych muzeów. Dziś nie ma po nim śladu, zostało rozebrane w połowie XIX wieku. Rodzina Potockich z Wilanowem związana była aż do 1892 roku, kiedy to ostatnia z rodu Aleksandra zapisała rezydencję swemu kuzynowi Ksaweremu Branickiemu. Wilanów pozostał własnością Branickich do 1945 r.

Ostatnim właścicielem był Adam Branicki. Po II wojnie światowej włości został przejęty przez państwo. Znacjonalizowany budynek podmurowano oraz podpiwniczono i w 1962 roku udostępniony zwiedzającym. Od 1995 pałacem i zespołem pałacowo-parkowym zarządza Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

Pałac w Wilanowie: zapisane na fasadach 

Wystrój sztukatorski i malarski pałacu został wykonany przez znanych ówcześnie artystów takich jak Józef Szymon Bellotti, Jerzy Siemiginowski-Eleuter, Michelangelo Palloni, Claude Callot i Jan Samuel Mock. Dekoracje w tarczach elewacji wykonał Francesco Fumo. Ornamenty z lat 20. XVIII wieku są dziełem Pietro Innocente Comparetiego.

O wyborze tematów dekoracji fasad i pałacowych wnętrz decydował sam Jan III Sobieski. W czytelny dla współczesnych sposób nawiązywał on do tradycji antycznej i wizerunku władcy, który przyczynia się do dobrobytu Rzeczypospolitej i jej mieszkańców. Stąd w dekoracjach tak wiele wątków mitologicznych, posągów muz, portretów rzymskich cesarzy i herosów. Jest też wiele wątków miłosnych, bo Wilanów był domem kochającej się pary – Jana i Marii Kazimiery Sobieskich.

Na elewacji frontowej pałacu umieszczony jest napis Quod vetus urbs coluit, nunc nova villa tenet („Co starodawne miasto Rzym czciło, teraz nowa willa posiada”). Powyżej znajduje się złote słońce oświetlające tarcze herbowe Sobieskich (herb Janina) podtrzymywane przez putta oraz napis refulsit sol in clypeis („rozbłysnęło słońce na tarczach”). Na attyce umieszczone są posągi Jowisza (symbol potęgi), Apollina (symbol sprawiedliwości) oraz Marsa (symbol waleczności). Łuk triumfalny z medalionem z Herkulesem w galerii południowej sławi wielkość króla Jana III Sobieskiego. W środkowym łuku płaskorzeźba przedstawia triumf Jana III (jedzie rydwanem). Nad jego głową unosi się wieniec laurowy trzymany przez uskrzydloną Victorię. Łuk przy północnej galerii sławi żonę króla Marysieńkę Sobieską. W tej części na attyce stoją posągi Wenery, Junony i Cerery (piękno, płodność i wierność). 

Na hełmach wież atleci trzymają glob. Na południowej fasadzie pałacu znajduje się płaskorzeźba zegara słonecznego, na którym przy godzinach 8, 12 i 16 znajdują się dzwonki. 

Zobacz także: Wieża Eiffla - mniej znana historia symbolu Paryża [IKONY ARCHITEKTURY]>>

Park w Wilanowie

Integralną część kompleksu jest park. Ogrody wilanowskie zajmują około 45 hektarów. Ogród na przestrzeni wieków rozszerzał się i zmieniał dopasowując do otoczenia. I choć park jest wpisany na listę Pomników Historii, jego wygląd nie jest w pełni zgodny z historycznym projektem – prof. Gerard Ciołek zrekonstruował go w latach 50. XX wieku. kolejna rewitalizacja ogrodów ma miejsce w latach 2010-2011. 

Najstarszą częścią jest ogród włoski. Znajduje się w nim ułożony centralnie z kwiatów herb Sobieskich. Na terenie tego ogrodu stoi 21 barokowych rzeźb, które sprowadzono do Wilanowa po II wojnie światowej z okolic Oławy – zastąpiono nimi rzeźby wywiezione z Polski przez Niemców. Na balustradzie tarasu za pałacem znajdują się cztery figury amorków prezentujące cztery fazy miłości. Poniżej tarasu po II wojnie zbudowano fontannę, a przy niej znajduje się wejście do trzech podziemnych grot.

W parku angielskim, który powstał dzięki Stanisławowi Kostce Potockiemu, zlokalizowanym wzdłuż brzegu Jeziorka Wilanowskiego stoi chiński pawilon (arch. Szymon Bogumił Zug). Nad brzegiem w połowie XIX wieku ustawiono pompownię (budynek poboru wody). Budynek zaprojektował Henryk Marconi.

Po prawej stronie pałacu znajduje się park angielsko-chiński. Stały tu kiedyś zabudowania folwarku ze stawem rybnym. Dziś przy stawie znajduje się obelisk z urną ku czci Ignacego Potockiego, przeniesiony tutaj ze zrujnowanego Gucin-Gaju oraz sarkofag Stanisława Kostki Potockiego. Do południowej oficyny pałacu przylega jeszcze neorenesansowy ogród kwiatowy w stylu francuskim, urządzony przez Bolesława Podczaszyńskiego w połowie XIX wieku. Natomiast w budynku dawnej ujeżdżalni mieści się dziś Muzeum Plakatu.

Pałac w Wilanowie wraz z otaczającym go parkiem i zabudowaniami, przetrwał czasy zaborów, wojen i okupacji. Należy dziś do najcenniejszych zabytków polskiej kultury narodowej.