Blokowiska: Bijlmermeer w Amsterdamie. Upadek i rewitalizacja

Co zrobić z blokowiskiem?

Tworem, którego początkowo chwalebna idea okazała ślepym zaułkiem? Pomysły były różne, a ich realizacje przybierały nieraz bardzo radykalne formy. Pruitt-Igoe - 27-hektarowe blokowisko amerykańskiego miasta St. Luis, zostało zrównane z ziemią w 1972 roku, zaledwie 16 lat po oddaniu go do użytku. Do dziś niektórzy uważają tę rozbiórkę, za symboliczny koniec epoki modernizmu.

Przeczytaj więcej: Wyburzenie Pruitt-Igoe - symboliczny upadek idei modernistów?>>

Bijlmermeer - osiedle w Amsterdamie

Jednak nie wszystkie rozwiązania problemu niefunkcjonalnych blokowisk posiadają tak dramatyczny wyraz. Przykładem mogą być udane próby rewitalizacji takich przestrzeni podejmowane m.in. przez władze w Holandii. Przedsięwzięcia te nie ograniczają się jedynie do kosmetycznych zmian w charakterze fasad budynków, czy też wymiany nawierzchni ścieżek spacerowych, lecz traktują ów problem całościowo. Odnowie podlega tu w równym stopniu zarówno architektura bloków, urbanistyka osiedli, jak i życie społeczne ich mieszkańców. Celem tych działań jest przekształcenie niegościnnej przestrzeń blokowiska w bliski człowiekowi ideał.

Amsterdamska dzielnica Bijlmermeer jest doskonałym przykładem zarówno szybkiego upadku blokowiska, jak i zakończonej sukcesem rewitalizacji. Osiedle to zostało zaprojektowane w 1962 roku przez zespół urbanistów, którym przewodniczył Siegfried Nassuth. Jego koncepcja, podobnie jak koncepcje prawie wszystkich powstających wówczas układów urbanistycznych, została opracowana zgodnie z dyrektywami formułowanymi przez Międzynarodowy Kongres Architektury Nowoczesnej (CIAM) - ciała skupiającego architektów modernistycznych.

Bijlmermeer - upadek

Osiedle zostało zlokalizowane na przedmieściach Amsterdamu, w miejscu polderu po osuszonym XVII wieku jeziorze Bijlmer. W jego skład wchodziło 31 galeriowców, mieszczących 13 tys. luksusowych mieszkań. Całość otoczona była rozległymi obszarami zieleni. Obecnie inwestycja ta uważana jest za najdroższy eksperyment mieszkaniowy u historii Holandii.

Na upadek blokowiska złożyło się wiele przyczyn. Do najważniejszych należy zaliczyć zastosowanie niesprawdzonego planu urbanistycznego według wytycznych CIAM, złe rozpoznanie oczekiwań mieszkańców, niedostateczny poziom konserwacji budynków i infrastruktury komunikacyjnej, fatalne zarządzanie, a także imigracja niższych klas społecznych.

Na skutki tych błędów nie trzeba było długo czekać. Znamiennym jest fakt, że już w trzy lata od oddania inwestycji do użytku, lokalna prasa ogłosiła osiedle Bijlmermeer slumsem. Począwszy od tej chwili było już tylko gorzej. Wskaźniki przestępczości i narkomanii wystrzeliły w górę. W szczytowym okresie aż 25% mieszkań stało pustych, a rotacja mieszkańców w skali roku sięgnęła 50%.

Zobacz także: Ocalony od wyburzenia blok zdobywcą nagrody Mies van der Rohe 2017>>

Bijlmermeer - projekt odnowy

Dopiero w latach 80. władze postanowiły przyjrzeć się temu problemowi z bliska i podjąć próbę jego rozwiązania. W blokach zainstalowano dodatkowe windy, kamery monitoringu i zatrudniono ochronę. Apartamenty zostały podzielone na mniejsze, bardziej urozmaicone mieszkania. Niebezpieczne, wielopoziomowe parkingi zamknięto, a przestrzeń publiczną poddano rewitalizacji. Niestety bez zamierzonego efektu.

W związku z porażką pierwotnego planu rewitalizacji tego amsterdamskiego osiedla, na początku lat 90-tych, holenderski rząd zdecydował się problem "zapuszczonych" blokowisk rozwiązać w inny sposób. Postanowiono wtedy, że projekt takiej odnowy musi uwzględniać nie tylko stronę materialną, ale także brać pod uwagę czynniki społeczne i ekonomiczne.

4 października 1992  miała miejsce katastrofa lotnicza. Transportowy Boeing po starcie z lotniska w Amsterdamie uderzył w jeden z bloków mieszkalnych Bijlmermeer. Ta tragedia (zginęło wszystkich czterech członków załogi samolotu oraz 39 osób na ziemi) nie tylko nagłośniła na całym świecie problemy osiedla (choć nie miały przecież nic wspólnego z katastrofą), ale i stała się ostatecznym bodźcem do poszukania metod jego rewitalizacji.

Zaczęto od stworzenia nowego planu, będącego efektem ścisłej współpracy mieszkańców, powołanego przez władze Amsterdamu Biura Projektu Odnowy Bijlmermeer, samorządu lokalnego i organizacji mieszkaniowych. Celem tego planu było stworzenie nie tylko nowych miejsc pracy dla mieszkańców osiedla, lecz również dostarczenie miejsc, które animowałyby życie społeczne i kulturalne (np. kościołów, meczetów), i przestrzeni umożliwiających rozwój inicjatyw gospodarczych.

Zobacz także: Vele di Scampia w Neapolu - wyburzane osiedle z lat 60. było symbolem Camorry>>

Najbardziej radykalny element planu rewitalizacji przestrzeni blokowiska Bijlmermeer, skupił się jednak zmianie jego urbanistyki. Część dużych bloków wyburzono i zastąpiono je nowymi, niższymi budynkami. Powstała również infrastruktura usługowa ( sklepy, restauracje, kawiarnie, kluby) a także szkoły i biura. W latach 1993 - 1996 zbudowano w okolicy także stadion dla drużyny Ajax Amsterdam - Amsterdam ArenA, mieszczący ponad 50 tysięcy widzów (poza meczami odbywały się tu koncerty m.in. Michaela Jacksona i The Rolling Stones). Zadbano o przestrzeń publiczną. Poprawiono także komunikację z centrum Amsterdamu (dzielnicę z resztą miasta połączono nową linią metra oraz kilkoma liniami autobusowymi).

Odnowie poddano także takie szczegóły jak przejścia podziemne. Niegdyś ciemne, brudne i napawające strachem przechodniów, teraz kolorowe i przyjazne dzięki interaktywnym ścianom Moodwall.

 Bijlmermeer dziś

Obecnie osiedle Bijlmermeer uważane za jedno z modniejszych miejsc do zamieszkania, w którym na mieszkania komunalne trzeba czekać niejednokrotnie 5 lat i więcej. Jego rewitalizacja została sfinansowana w większości ze środków UE. Sukces tego przedsięwzięcia zagwarantowało jednak kompleksowe podejście do problemu, szukające rozwiązań zarówno sferze materialnej (architekturze i urbanistyce) jak i społecznej i kulturalnej.

Projekt rewitalizacji tego terenu to największe takie przedsięwzięcie w Europie. To pozytywny przykład transformacji współczesnego miasta.