Jednostka Marsylska Le Corbusiera, matka wszystkich bloków [IKONY ARCHITEKTURY]

Le Corbusier i jego maszyna do mieszkania

W swoich notatkach z podróży Le voyage d'Orient (między innymi do Grecji) Le Corbusier opisuje najsławniejszą świątynię Aten następująco: „Partenon - straszliwa maszyna - ściera na proch wszystko [w obrębie wielu mil]".

Przypomniałem sobie ten cytat pewnego pogodnego wczesnowiosennego dnia stojąc u stóp Jednostki Marsylskiej. Ogromny żelbetowy dom wsparty na masywnych betonowych goleniach wywołuje bardzo podobne odczucia - swoją surową mocą ciężkiego bloku zastygłego jakby w zawieszeniu kilka metrów nad ziemią bez wątpienia jest w stanie zetrzeć w pył wszystko, co w okolicy. Biograf Le Corbusiera Charles Jencks tak opisuje Jednostkę: „Czysto fizyczna obecność owego monolitu podobnego do statku jest przytłaczająca. Jego ogrom jest miażdżący".

Jednostka Marsylska - zwiedzanie? Nawet spanie!

Polecamy obejrzeć to dzieło na żywo - wywołuje ono niezapomniane wrażenia. W Jednostce na piętrze z oryginalnym pasażem handlowym działa hotel, więc można się tam zatrzymać i przespać przynajmniej noc. Koniecznie trzeba też zwiedzić płaski dach, najlepiej używając zbudowanej tam po jego obwodzie bieżni.

Fot. Tomasz Sachanowicz

„Wielki dzień wczoraj. Było pięknie. Obiekt, dom, jest jednym z wielkich dzieł architektury (każdego okresu i wszystkich epok). Jest poruszający za dnia i magiczny w nocy.”

- Le Corbusier z listu do matki, 15 październik 1952, dzień po uroczystym otwarciu Jednostki

Jednostka Mieszkaniowa (unité d’habitation) w Marsylii - prototyp

Unité d'Habitation wybudowana w latach 1947-1952 jest realizacją 25 lat przemyśleń Le Corbusiera nad środowiskiem mieszkaniowym i wynika ze stworzonej w tym czasie filozofii Cité Radieuse. Ponadto budynek w całości rozplanowany jest w oparciu o Modulor - system proporcji stworzony przez Le Corbusiera. (W opracowywaniu systemu w biurze Le Corbusiera brał udział polski architekt Jerzy Sołtan, później dziekan Wydziału Architektury Uniwersytetu Harvarda.)

Obiekt ten materializuje dwa ważne systemy sformułowane przez Le Corbusiera, dlatego ma kluczowe znaczenie w dziejach architektury.

Oprócz marsylskiego prototypu powstały cztery siostrzane Jednostki Mieszkalne - w Nantes-Rezé (1955), Firminy (1965) i Briey (1963) we Francji oraz jedna w Berlinie-Westend (1957). Warto podkreślić, że to właśnie Jednostka Marsylska jest MATKĄ wszystkich powojennych bloków a idea Cité Radieuse leży u podstaw osiedla mieszkaniowego znanego dziś jako "blokowisko".

Cité Radieuse / Jasne (Promienne) Miasto - pierwowzór blokowiska

Cité Radieuse to pomysł Le Corbusiera na nową alternatywę dla, według niego, pełnych wad i starzejących się tradycyjnych miast. W zamyśle Corbusiera zwiększenie kubatury i rozmiarów budynków mieszkalnych pozwoli uzyskać duże ilości niezabudowanej przestrzeni. Tradycyjne miejskie budynki mają około 10 metrów głębokości i 25 metrów wysokości. W teorii podwojenie obu tych wymiarów da czterokrotny wzrost kubatury i uwolni duże przestrzenie bez zmniejszania gęstości. Odległości między tego typu budynkami wynosić miały 250-300 metrów lub więcej. W wizji wielkiego architekta przestrzenie pomiędzy budynkami to przede wszystkim parki / ogrody. Zamiast widoku na ulicę wszystkie mieszkania będą miały widok na park. Tradycyjne ulice zastąpią drogi ruchu wśród zieleni. W parkach będą też szkoły, szpitale, urządzenia sportowe, place zabaw, ogrody i parkingi. Usługi kultury zgromadzone będą w centrach miejskich.

Jednostka Marsylska - rzuty

Celem projektu Bloku Marsylskiego było zapewnienie mieszkańcom ciszy, odosobnienia, dostępu do słońca, do przestrzeni i do zieleni, słowem stworzenie idealnego domu dla jednostki społecznej - rodziny - w kontekście wielorodzinnym.

Dla osiągnięcia założonej podwójnej głębokości Le Corbusier zaprojektował podłużne, wąskie mieszkania w poprzek budynku, otwarte od wschodu i zachodu. Każde mieszkanie ma z jednej strony widok na pobliskie góry z drugiej zaś na krajobraz nadmorski. Dłuższa oś bloku zorientowana jest na północ / południe. Mieszkania mają dwa poziomy i są, w założeniu, odpowiednikami domów jednorodzinnych. Architekt porównywał je do willi zawieszonych nad terenem. Mieszkania dostępne są z szerokich korytarzy zwanych 'wewnętrznymi ulicami'. Komunikację pionową zapewnia zespół wind. Jeden z poziomów mieszkań jest dostępny z korytarza - 'ulicy', drugi poziom jest na przemian pod korytarzem lub nad korytarzem. Tym sposobem piętra są trzy poziomowe. Rozszerzeniem każdego mieszkania na każdym poziomie, od wschodu i zachodu są loggie.

Według Le Corbusiera w bloku marsylskim, dzięki jasnemu rozplanowaniu funkcji codziennego życia, osiągnięta została równowaga między jednostką a zbiorowością, pomiędzy warunkami odosobnienia i możliwościami życia zbiorowego.

Rozmiary Jednostki to 137 m długości, 24 m szerokości, 56 m wysokości, 18 pięter. Jest mieszkaniem dla 1600 osób w 337 mieszkaniach 23 różnych typów. Uzupełnieniem programu mieszkaniowego były oryginalnie hotel, sklepy, biura oraz, na płaskim dachu: przedszkole, sala gimnastyczna, bieżnia, niewielki basen i kino plenerowe.

"Usterki rzucają się w oczy we wszystkich częściach tej budowli! Całe szczęście, że nie mamy pieniędzy! [ ] Nie osłonięty beton ujawnia najmniejsze niedokładności połączenia desek, włókna i zgrubienia drewna, sęki itd. [ ] Błędy leżą w naturze człowieka; one są naszym udziałem, naszym codziennym życiem. To co się liczy, to iść dalej, żyć, być lojalnym!"

- Le Corbusier

Dominująca barwa Jednostki to jasna szarość surowego betonu z odciśniętą teksturą nieheblowanych desek szalunkowych. Ten efekt, zwany z francuskiego "béton brut", odkryty został przez przypadek i z ekonomicznej konieczności. Początkowo przy budowie Jednostki miały być użyte gładkie, precyzyjne formy stalowe, co okazało się jednak zbyt drogie w sytuacji powojennej. Wyeksponowane deskowanie szalunków i szorstka faktura betonu dały impuls do narodzin nowego stylu architektonicznego - brutalizmu. Wewnętrzne ściany loggi pomalowane są na żywe kolory: czerwony, niebieski, żółty, zielony.

" [...]Zdecydowałem się tworzyć piękno przez kontrast. Poprowadzę dialog pomiędzy surowością i delikatnością, pomiędzy bezbarwnym i intensywnym, pomiędzy precyzją i przypadkiem. Zmuszę ludzi do myślenia i refleksji; to właśnie jest przyczyną, dla której projektuję gwałtowną, krzykliwą, tryumfującą polichromię fasad"

- Le Corbusier