Brutalizm - brutalna architektura

Brutalizm - architektura bez kompromisów

Brutalizm jest prawdopodobnie najbardziej nielubianym i niezrozumianym stylem architektonicznym XX wieku. Jego nazwa pochodzi od francuskiego béton brut oznaczającego surowy beton. Nazwę wymyślili brytyjscy architekci Alison i Peter Smithson. Chcieli oni wyraźnie odróżnić się od ostatniego pokolenia modernistów, które według propagatorów nowego stylu całkowicie rozminęło się z własnymi ideałami. Brutalizm rozpowszechnił się na dobre w latach 70. XX wieku, jednakże jego początki pochodzą z inspiracji Le Corbusierem, a zwłaszcza jego późnomodernistycznymi Unité d'Habitation w Marsylii oraz Secretariat Building w Chandigarh.

Ideologowie brutalizmu głosili, że użycie materiałów w architekturze powinno być przemyślane na nowo. Trzeba odrzucić kontekst i metafory. Nie udawać, że masy zbrojonego betonu to coś więcej niż tylko materiał konstrukcyjny. Dlatego też brutalistyczne budowle pozbawione są jakiegokolwiek wykończenia, a z bliska można dostrzec teksturę drewna używanego do szalunków odciśniętego na surowym betonie.

Budynek może uchodzić za brutalistyczny, również dzięki twardym i surowym kształtom, blokowatemu wyglądowi i ekspresji elementów strukturalnych. Bryła budynku zależy od kształtu i umiejscowienia poszczególnych pomieszczeń, zazwyczaj dominuje w niej chęć podkreślenia jej masy i nieregularności.

Brutalizm jest powiązany z modernizmem i minimalizmem a często nawet z nimi mylony. Wiele cech mają wspólnych - fascynacja geometrią, zbrojonym betonem i regularnością. Na tym tle brutalizm wyróżnia się czasem przerażającym a czasem fascynującym użyciem elementów całkowicie niepasujących do reszty struktury budynku oraz wspomnianą nieregularnością. Innym częstym elementem jest "wyrzucenie" na zewnątrz wielu funkcji budynków. Na przykład teoretyzowano, że ciągi piesze takie jak klatki schodowe, korytarze, estakady i przejścia podziemne powinny wyróżniać się już z zewnątrz budynku oraz nie przecinać nawzajem.

Brutalizmowi towarzyszyła utopijna ideologia społeczna. Chodziło o budowę nowego społeczeństwa, w którym estetyka nie górowałaby na poczuciem etyki. O zerwanie z konformistycznym zamiłowaniem do piękna i porządku. Przegrana społeczna ludzi zamieszkujących część z masowo powstających brutalistycznych blokowisk, powiązana z kryzysem energetycznym i wynikającym stąd zjawiskiem "urban decay" lat 70. doprowadziła do upadku brutalizmu zarówno pod względem ideologicznym jak i architektonicznym.

Brutalizm - krytyka

Krytycy brutalizm argumentują, że jest nieludzki i nie nawiązuje do kontekstu. Budowle zamiast przyciągać i integrować społeczności alienują jednostki przytłoczone nieprzyjazną architekturą. Przygniatające masy zbrojonego betonu już z daleka odcinają się od otoczenia, wyglądają obco i groźnie. Co więcej, z surowym betonem niezbyt dobrze obchodzi się czas. Pojawiają się zacieki, beton szybko czarnieje. W wiecznie wilgotne porowate struktury wdaje się grzyb lub nawet konstrukcje porastają mchem. W rejonach świata o cięższych zimach budowle pękają na skutek mrozu. Dodatkowo dochodzi argument ekonomiczny - ogrzać tego typu budowle jest bardzo ciężko a remonty są drogie. Nie dziwi obserwacja, że żadnym innym wyburzeniom nie towarzyszą tak liczne demonstracje radości sąsiadów jak ma to miejsce w przypadku budowli brutalistycznych.

Zdanie zachwytu wypowiedziane przez krytyków architektury z ówczesnej epoki - "barbarzyńska siła jego olbrzymich blokowatych występów i wystających wsporników mnożących się nad iglastymi drzewami ogrodu botanicznego budzi zachwyt godny mastodonta", pozwala zastanowić się nad przemijaniem stylów architektonicznych. Może to, co nam podoba się dzisiaj będzie uchodzić za synonim tego, co ekstremalnie brzydkie zaledwie 30 lat później.