Zbiornik Racibórz Dolny - największy obiekt hydrotechniczny w Polsce. Ma ochronić Wrocław i Śląsk Opolski przed powodzią

Zbiornik przeciwpowodziowy Racibórz Dolny to największy obiekt hydrotechniczny w Polsce. Powstał w ramach Programu dla Odry 2006, stworzonym po powodzi tysiąclecia w 1997 roku, która spustoszyła regiony południowej Polski. Jest drugim etapem inwestycji (pierwszym jest Polder Buków) zabezpieczenia przeciwpowodziowego. Trzeci etap to przekształcenie zbiornika Racibórz Dolny z suchego w wielofunkcyjny – rozpocznie się 40 do 50 lat po ukończeniu eksploatacji żwirów zalegających nieckę zbiornika.

Zbiornik Racibórz Dolny: wymiary

Zbiornik Racibórz Dolny jest zlokalizowany w województwie śląskim na terenie dwóch powiatów – raciborskiego i wodzisławskiego. Zajmuje powierzchnię 26,3 kilometrów kwadratowych. Polder otacza 22 km zapór. Zapora czołowa znajduje się na 46,3 km biegu Odry. Jej korona szerokości 6 m znajduje się na wysokości 197,50 m n.p.m., tj. 2,30 m ponad dopuszczalnym maksymalnym poziomem piętrzenia wody w zbiorniku (195,20 m). W zaporze wykonano betonową budowlę przelewowo-spustową z sześcioma zasuwami i kolejnymi sześcioma spustami dennymi.

Na budowę zbiornika zużytkowano 6,8 mln ton ziemi. W 2016 roku zlikwidowano dwie wsie w powiecie wodzisławskim: Nieboczowy i Ligotę Tworkowską - przesiedlono przeszło 700 mieszkańców. W pobliży wsi Syrynia w latach 2014–2019 powstała nowa miejscowość - wieś Nieboczowy. Całkowity koszt inwestycji wyniósł ok. 2 mld złotych, jego budowę zrealizowano z funduszy Banku Światowego, środków unijnych, funduszy Banku Rozwoju Rady Europy, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz z budżetu państwa.

Zbiornik może przyjąć 185 milionów metrów sześciennych wody (w kolejnym etapie - po wyeksploatowaniu złóż kopalin przyjmie 320 milionów metrów sześciennych wody).

Zbiornik Racibórz Dolny: budowa

Pierwszą koncepcję budowy zbiornika pod Raciborzem opracowano w 1883 roku. Zapora miała znajdować się w ciągu projektowanego kanału Odra-Dunaj, a zbiornik miał zajmować powierzchnię 102 km kw. Pomysł budowy kanału Odra-Dunaj upadł po I wojnie światowej. W 1934 roku rozpoczęto budowę Kanału Ulga, który ukończono pod koniec 1942 roku. Kolejne plany budowy zbiornika pod Raciborzem pojawiły się w latach 60. XX wieku, jednak z powodu wysokich kosztów inwestycji nie zostały zrealizowane. Impulsem do powstania zbiornika była powódź tysiąclecia w 1997 roku, w wyniku której śmierć bezpośrednio poniosło 55 osób, a straty materialne wyniosły 12,8 mld zł.

W 2001 roku przyjęty został Program dla Odry 2006. W sierpniu 2010 roku inwestor, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach, ogłosił międzynarodowy przetarg na budowę zbiornika. Na trzynastu zaproszonych wykonawców oferty złożyło siedem podmiotów. Wybrano hiszpańskie przedsiębiorstwo Dragados. Prace ruszyły w lipcu 2013 roku, zakończenie budowy planowano na styczeń 2017 roku. W październiku 2017 roku Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach poinformował o odstąpieniu od umowy z firmą Dragados. W grudniu 2017 roku umowę na dokończenie budowy podpisano z polsko-hiszpańskim konsorcjum Budimex-Ferrovial Agroman. Oficjalne oddanie do użytku zbiornika nastąpiło 30 czerwca 2020 roku.

Zbiornik działa na zasadzie redukcji ilości wody, jaka może napłynąć w przypadku wystąpienia intensywnych opadów. Gdy poziom wody w górnej Odrze wzrasta, nadmiar jest kierowany do zbiornika. Następnie przepływ wody jest kontrolowany, co pozwala na zminimalizowanie ryzyka zalania 600 km kw. terenów położonych poniżej Raciborza, zamieszkałych przez ponad 2,5 miliona osób.

Racibórz Dolny po raz pierwszy piętrzył wodę w październiku 2020 r. Podczas obecnej powodzi został uruchomiony 15 września o godz. 4.30. Zasuwy budowli przelewowo-spustowej opuszczono, gdy posterunek wodowskazowy Krzyżanowice w zlewni Górnej Ody wskazywał rzędną ok. 690 cm przy przepływie ok. 750 m sześciennych na sekundę. Ze zbiornikiem Racibórz współpracuje położony powyżej polder Buków, którego pojemność powodziowa wynosi 57 mln metrów sześciennych. W części niesterowalnej rozpoczął on spiętrzanie wody już w sobotę.