bryła
polska architektura
Wieża Wodna we Fromborku - najstarsza w Polsce, druga w Europie

Wieża Wodna we Fromborku - najstarsza w Polsce, druga w Europie

Wiktoria Głodowska27-03-2024 10:10

Wieża Wodna we Fromborku jest elementem najstarszego na terenie Polski i drugiego w Europie (po Augsburgu) średniowiecznego wodociągu. Wedle tradycji, autorem systemu był nasz genialny naukowiec i astronom Mikołaj Kopernik. Nie jest to jednak możliwe, bo wodociąg powstawał w latach 1571–1572, czyli 28 lat po śmierci astronoma.

Wieża wodna we Fromborku: element wodociągu

Gdy w 1278, po spaleniu katedry w Braniewie, siedzibę kapituły warmińskiej przeniesiono do Fromborka i miejscowość zaczęła się rozrastać, pojawił się problem zaopatrzenia miasta w wodę pitną. Przed rokiem 1427 wykopano więc kanał, który doprowadzał do Fromborka słodką wodę z rzeki Bauda i wpadał do słonych wód Zalewu Wiślanego. Kanał miał długość ok. 6 kilometrów i szerokość 5 metrów. Aby utrzymać spadek koryta, podniesiono poziom rzeki, którą spiętrzono za pomocą śluzy. Drugim elementem systemu wodociągowego była ceglana wieża, która stanęła w 1571 roku w miejscu istniejącej już wcześniej budowli, prawdopodobnie młyna.

Na pierwszym planie - Wieża Wodna we Fromborku

Wieża wodna we Fromborku: jak to działa?

Twórcą fromborskiego dźwigu wodnego był wrocławski rurmistrz Valentin Hendel (Valten Händel), pradziad wielkiego kompozytora baroku: Jerzego Fryderyka Haendla. Wieżę na planie prostokąta wybudował w rok niejaki Stanisław (Stanislao). Kapituła za pracę zapłaciła Hendlowi dwieście talarów, dwanaście korców zboża oraz odszkodowanie za odzież. Murator Stanisław otrzymał 100 marek, 6 beczek napoju stołowego i 15 korców pszenicy. W latach 1571-1572 budowlę wyposażono w specjalnie zaprojektowany, częściowo mosiężny mechanizm. Najpierw woda z kanału była podnoszona czerpakami przymocowanymi do łańcucha na wysokość około 25 m (wyżej niż Wzgórze Katedralne, które ma 20,5 metra). Na górze czerpaki wylewały ją do wielkiego leja, od którego biegł ku dołowi rurociąg do głębokiego, ośmiobocznego zbiornika. Stamtąd woda wędrowała podziemnymi, rurami wydrążonymi z pni dębowych po wzgórzu, do kilkunastu domów kanonickich, nawet na odległość 180 metrów od wieży. Przy każdym domu był osobny zbiornik, z którego nadmiar wody odprowadzany był do ogrodów warzywnych. Była to jedyna taka instalacja w Polsce i druga w Europie.

Wieża wodna we Fromborku: zabytek zadbany

Urządzenia wodociągowe działały około 200 lat. Były naprawiane w 1630 roku i na początku XVIII wieku. Jednak po zaborze Warmii przez Prusy w 1772 roku zaniechano remontów. Wodociąg nieczynny był już w 1778 roku, a pod koniec XVIII wieku rury i konstrukcję czerpakową rozebrano. W 1911 roku założono na wzgórzu nowoczesny wodociąg. Do 1944 roku w wieży działał młyn zbożowy, którego koło było napędzane wodami kanału. Z końcem II wojny światowej zespół budowli młyńskich oraz kanał zostały poważnie uszkodzone uszkodzone. Po wojnie urządzenia kanału (śluzy i jazy) zdewastowano, a w latach 70. XX wieku, w czasie przygotowań do obchodów kopernikowskich, zasypano jego część biegnącą przez miasto (częściowej rewitalizacji kanał doczekał się w 2015 roku). Samą wieżę odbudowano w 1964 roku w ramach harcerskiej akcji „Frombork”. Przez pewien czas była siedzibą Towarzystwa Miłośników Astronomii, teraz jest własnością prywatną. Odremontowana w 2012 roku pełni funkcję wieży widokowej, galerii i kawiarni. W 2013 wieżę wyróżniono tytułem Zabytek Zadbany.

Więcej o: