Wielka Polska Mapa Szkocji - największa topograficzna mapa na świecie. Powstała z inicjatywy byłego żołnierza gen. Maczka

Trójwymiarowy model Szkocji o wymiarach 50 × 40 m, wykonany z betonu i kamienia znajduje się na terenie parkowym zamku Barony Castle na obrzeżach wioski Eddleston niedaleko Peebles w hrabstwie Scottish Bortders. Mapę zbudował Jan Tomasik, były żołnierz 1 Dywizji Pancernej, właściciel Barony Castle. Konstrukcja powstawała w latach 1974–1976 i została wpisana na Szkocką Listę Zabytków (kategoria B – główne przykłady określonego okresu lub stylu). Jest też nazywana Wielką Mapą generała Maczka.

Wielka Polska Mapa Szkocji: pomoc naukowa dla żołnierzy

Historia mapy sięga czasów II wojny światowej. W maju 1940 roku zamek Barony Castle (zwany także Blackbarony) został przekazany jednostkom Polskich Sił Zbrojnych stacjonujących w Szkocji, ulokował się w nim sztab 10. Brygady Kawalerii Pancernej (przekształconej potem w I Dywizję Pancerną) dowodzonej przez gen. Stanisława Maczka. W latach 1940–1946 miała tu również swą siedzibę Wyższa Szkoła Wojenna. Polscy żołnierze odpowiedzialni byli za obronę wybrzeża między Edynburgiem a Aberdeen. Wtedy na dziedzińcu powstała tymczasowa trójwymiarowa mapa taktyczna Szkocji, która pomagała polskim oficerom poznać topografię, szlaki komunikacyjne i wszystkie strategiczne punkty kraju. Ostatecznie do ataku na Szkocję nie doszło, a w sierpniu 1944 roku Dywizja Maczka ląduje w Normandii, następnie przez Belgię i Holandię dociera do Niemiec.

Wielka Polska Mapa Szkocji: pomysł generała, dzieło studentów

W 1946 roku zamek powrócił w ręce właścicieli i stał się hotelem. Po wojnie (w 1969 roku) jeden z byłych podwładnych gen. Maczka, Jan Tomasik, kupił Hotel Blackbarony. Na zaproszenie Tomasika w hotelu zamieszkał gen. Maczek wraz z rodziną. W trakcie rozmów między obu panami padł pomysł, by odbudować dawną taktyczną mapę, jednak w o wiele doskonalszy i trwały sposób.

Podczas wizyty w Polsce na początku lat 70. XX wieku Tomasik spotkał profesora Mieczysława Klimaszewskiego ówczesnego dyrektora Instytutu Geografii oraz rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego i podsunął mu pomysł stworzenia nowej trwałej Wielkiej Mapy Szkocji. Latem 1974 roku do Szkocji przyjechali dwaj ówcześni asystenci UJ: Kazimierz Trafas oraz Roman Wolniak. Po powrocie do Polski przygotowali mały, gipsowy model Mapy. Następnego lata na teren Zamku Barony przyjechała grupa pięciu studentów, którzy pod nadzorem Kazimierza Trafasa w czasie kilku tygodni zbudowali betonową konstrukcję Mapy.

Wielka Polska Mapa Szkocji: rzeki i jeziora wypełnione wodą

Konstrukcja pokrywa teren o obszarze 1590 metrów kwadratowych. Zbudowana została z kartograficzną  dokładnością w skali 1:10 000 w poziomie i 5-krotnym przewyższeniem skali pionowej. Znajduje się w owalnym basenie, wokół utworzono 1,5-metrowej wysokości ziemny wał. Basen był wypełniony wodą, woda płynęła również w większych rzekach i wypełniała jeziora. Tereny zielone, góry i miasta były pomalowane. Oryginalny plan zakładał wybudowanie żelaznego mostku ponad Mapą, ale pomysł ten nigdy nie został jednak zrealizowany.

Wielka Polska Mapa Szkocji: odbudowa

Po śmierci Jana Tomasika hotel został sprzedany, a Mapa niszczała. Zarośnięta chwastami, pokryta liśćmi i warstwą ziemi, była prawie niewidoczna. Profesor Kazimierz Trafas, główny projektant i budowniczy mapy, przyjechał ponownie do Szkocji w 1994 roku na spotkanie urbanistów. Wspomniał na nim o mapie Szkocji, co wywołało spore zainteresowanie.

W 2010 roku powstała grupa Mapa Scotland, która zajęła się jej ochroną prawną, odbudową i promocją. We wrześniu 2012 roku odbyła się debata Szkockiego Parlamentu, w trakcie którego padły słowa o „historycznym znaczeniu Wielkiej Polskiej Mapy Szkocji” oraz zapewnienie o wsparciu przez parlament projektu odbudowy.

Prace rekonstrukcyjne rozpoczęły się w 2014 roku i po niespełna czterech latach, w 2017 r. Wielka Polska Mapa Szkocji powróciła do swojego dawnego wyglądu. Można ją oglądać, obchodząc dookoła basenu.