Mauzoleum generała Józefa Bema w Tarnowie. Sarkofag 12 metrów nad ziemią

Józef Bem urodził się w Tarnowie w 1794 roku, a zmarł w syryjskim Aleppo w 1850 roku. Tam też został pochowany na muzułmańskim cmentarzu. W 1926 roku w Polsce powstał komitet mający sprowadzić prochy generała do kraju. Starania poparli prezydent Ignacy Mościcki i marszałek Józef Piłsudski, a projekt wykonania grobowca powierzono Adolfowi Szyszko-Bohuszowi - jednemu z najważniejszych architektów polskich pierwszej połowy dwudziestego wieku.

Mauzoleum generała Józefa Bema w Tarnowie: projekt Adolfa Szyszko-Bohusza

Pochówek na cmentarzu katolickim nie był możliwy z uwagi na przejście Józefa Bema na islam. Architekt na lokalizację mauzoleum wybrał klomb w Ogrodzie Strzeleckim, na to jednak nie zgodziła się część miejskich radnych. W styczniu 1928 roku zwrócono się do autora projektu z prośbą o wybór innego miejsca. Wspólnie zdecydowano, że mauzoleum stanie na wyspie na sztucznym stawie w Ogrodzie.

Szyszko-Bohusz projekt mauzoleum przygotował bezpłatnie. Zaproponował prostokątny sarkofag wyniesiony 12 metrów nad ziemią, na sześciu korynckich kolumnach otoczonych kulami (nawiązanie do rodzaju broni generała, artylerii), połączonymi łańcuchami. Na dłuższych bocznych ścianach sarkofagu umieścił napisy:

• w języku polskim – Iózef Bem (pisane przez I, a nie J, bo tak w XIX wieku zapisywano imię Bema),
• w języku węgierskim – Bem Apó, a Magyar szabadságharc legnagyobb hadvezére 1848 1849 (Ojczulek Bem, największy wódz walki wolnościowej Węgier 1848–1849)
• w języku tureckim (od strony wschodniej) - pismem arabskim – Ferik Murad Pasza oraz daty – 1794 (narodzin), 1850 (śmierci)  i 1929 (powrotu zwłok do kraju).

Mauzoleum generała Józefa Bema w Tarnowie: sarkofag na wyspie

W lutym 1928 roku rozpoczęto prace. Najpierw ścięto drzewa rosnące na wysepce i zniwelowano teren. Konstrukcja z żelazobetonu została wylana już w kwietniu. W czerwcu 1928 roku podjęto decyzję o doprowadzeniu wody do stawu otaczającego mauzoleum ze zbiornika wodociągowego w Krzyżu. W lipcu 1928 roku mauzoleum było ukończone, brakowało tylko łańcuchów, które były odlewane w Krakowie. Wykonano je z brązu armatniego przekazanego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Mają 150 ogniw, a każde waży 6 kilogramów.

Koszt robót wyniósł 10 tysięcy złotych. Budowla stała się elementem dominującym w kompozycji parku, do której dostosowano układ komunikacji i powiązań widokowych.

Po ekshumacji 20 czerwca 1929 roku, szczątki generała sprowadzono specjalnym pociągiem do Polski. Najpierw trumnę wystawiono w Muzeum Narodowym w Budapeszcie, później na Wawelu w Krakowie.

6 lipca trumnę z ciałem generała, po wybudowaniu specjalnego rusztowania, wyciągnięto dźwigami do mauzoleum i złożono w sarkofagu. Zgodnie z muzułmańską tradycją ciało ułożono głową w stronę Mekki. Obok trumny ustawiono urnę z ziemią z Tarnowa, z pól bitewnych spod Igani i Ostrołęki, a także z Węgier oraz Siedmiogrodu.