Kwartał Dworcowa – zabytkowe kamienice w centrum Katowic znowu będą tętnić życiem

Od kilkudziesięciu lat rewitalizacja wytycza nowe kierunki myślenia o przestrzeni miejskiej. Przywraca rangę historycznej zabudowie, ocala niszczejące i opuszczone zabytkowe obiekty, wreszcie – aktywizuje centra miast i sprawia, że znowu tętnią one życiem. Ideą rewitalizacji jest bowiem wykorzystanie starej struktury miejskiej do stworzenia nowej jakości architektonicznej, odpowiadającej potrzebom współczesnych mieszkańców miast. Przy tym udowadnia, że zrewitalizowane centra miast mogą być atrakcyjnym miejscem do życia, dając jednocześnie praktyczną odpowiedź na problem „pustynnienia” miejskich śródmieść i „rozlewania się” aglomeracji. Należy przy tym pamiętać, że każdy historyczny obiekt – zabytkowa kamienica, opuszczona fabryka bądź stary magazyn – ma swoją fascynującą przeszłość, która czyni go wyjątkowym i nadaje mu niepowtarzalny klimat. Rewitalizacja, wypełniając życiem stare mury, stwarza szansę, by opowieść ta wybrzmiała także w teraźniejszości. 

Rewitalizacja – dobra praktyka

W krajach Europy Zachodniej rewitalizacja jest praktykowana z sukcesami od wielu lat. Doskonale wpisuje się w ideę zrównoważonych miast. Oprócz przeciwdziałania suburbanizacji i poprawy wizerunku miast ma ona również wymiar społeczny – ogranicza wyludnianie się miejskich centrów i wzbogaca je o nowe funkcjonalności. Nadbrzeże London Docklands, wiedeński Gasometer, berliński Kreuzberg, Confluence w Lyonie czy HafenCity w Hamburgu to tylko wybrane przykłady modelowych rewitalizacji, które sprawiły, że wyludnione i zniszczone przestrzenie miejskie znowu tętnią życiem.

Coraz częściej potencjał obiektów historycznych dostrzegają także inwestorzy w Polsce, adaptując je na cele kulturalne, biurowe, handlowe czy usługowe. To, że rewitalizacja pobudza rozwój miast i poprawia jakość przestrzeni publicznej potwierdzają choćby krakowskie Dolne Młyny, katowicki Nikiszowiec, łódzka Manufaktura, bydgoska Wyspa Młyńska czy gdańskie Dolne Miasto. Tego typu inwestycje pokazują, że odnowa starych dzielnic lub obiektów ma olbrzymi potencjał zarówno kulturowy, jak i ekonomiczny.

Szczególną rolę w procesie rozwoju współczesnych miast odgrywa rewitalizacja historycznej zabudowy kwartałowej. Przywraca ona bowiem tradycyjną zabudowę miejską z siatką ulic, placami i parkami, a także porządkuje przestrzeń rozproszoną przez modernistycznych planistów, którzy zwartą tkankę miejską zastąpili monofunkcyjnymi budynkami. Zabudowa kwartałowa sprzyja kreowaniu przestrzeni wzmacniających więzi społeczne i staje się katalizatorem miejskich aktywności, ożywia międzyludzkie relacje i ogranicza poczucie miejskiej anonimowości. Dlatego wciąż trwają dyskusje między architektonicznymi postmodernistami a neotradycjonistami, którzy poszukują nowych modeli urbanistycznych. W tym ostatnim aspekcie ważną rolę może odegrać właśnie rewitalizacja historycznej zabudowy kwartałowej. Świetnym przykładem powrotu do zabudowy kwartałowej jest choćby współczesna Kopenhaga.

Kwartał Dworcowa – rewitalizacja historycznego układu urbanistycznego

Kształtowanie krajobrazu miejskiego poprzez rewitalizację wymaga architektonicznego kunsztu, ale też rozumienia i poszanowania tradycji. Łączy się bowiem historię z nowoczesnością, czyniąc wspólnym mianownikiem potrzeby mieszkańców. 

Grupa Epione (z inwestorem zastępczym – Hotel Invest Development) zdecydowała się zainwestować w zespół zabytkowych kamienic znajdujących się naprzeciwko dawnego dworca w Katowicach. Jej przedstawicieli przekonała atrakcyjna lokalizacja, szansa na ożywienie prestiżowego, lecz nieco podupadłego fragmentu Śródmieścia, ale też jego rewitalizacyjny potencjał. Jedenaście zakupionych przez Grupę Epione w latach 2015-2023 kamienic tworzy pierzeję zabudowy kwartałowej między ulicami Dyrekcyjną i Mielęckiego. Stąd nazwa inwestycji – Kwartał Dworcowa. 

Rewitalizacja katowickiego Kwartału Dworcowa autorstwa pracowni Konior Studio jest pod wieloma względami wyjątkowa. Dotyczy ona bowiem nie pojedynczych obiektów, ale całego zabytkowego układu urbanistycznego. Przywracając mieszkańcom Katowic zdewastowaną przestrzeń i projektując w kamienicach nowe funkcje, ponownie wypełni się je życiem. Jednocześnie zachowana zostanie ciągłość struktur miejskich o XIX-wiecznym rodowodzie. 

Rewitalizacja Kwartału Dworcowa zakłada przekształcenie parterów wszystkich kamienic przylegających do chodników i placu w lokale usługowo-gastronomiczne. Zrównując ich posadzki z poziomem chodnika, uczyni się je bardziej dostępnymi i przestronnymi. Zmianie ulegną także okna piwnic i parteru. W miejscu dotychczasowych pojawią się współczesne panoramiczne witryny i wejścia z markizami. Dzięki temu nowo powstałe lokale usługowo-gastronomiczne zostaną lepiej doświetlone naturalnym światłem, zyskają nowoczesny charakter i wizualnie „otworzą się” na Plac Dworcowy. Dodatkowo wejścia do hoteli i biur zyskają reprezentacyjny charakter, podkreślając tym samym wyjątkowość zabytkowych kamienic. Część zużytej substancji, pozbawionej cech zabytkowych, zostanie zamieniona nową strukturą. W rewitalizowanych i na nowo zbudowanych obiektach architekci wykorzystają zachowane historyczne elementy kamienne, stalowe i drewniane. 

Warto wspomnieć, że w mansardowym poddaszu unikalnej kamienicy u zbiegu ulic Dworcowej i Mielęckiego powstaną strefa SPA i wysokiej klasy apartamenty hotelowe. Z kolei wewnątrz kwartału zostanie wykonany podziemny parking, do którego brama wjazdowa znajdzie się w parterze istniejącej kamienicy przy ulicy Mielęckiego.

Na archiwalnych fotografiach przedstawiających kamienicę usytuowaną na styku ulic Dyrekcyjnej i Dworcowej, naprzeciwko Hotelu Monopol, widnieje charakterystyczna kopuła zwieńczona iglicą. Została ona usunięta w trakcie jednej z przebudów zabytkowego budynku. Według projektu rewitalizacyjnego pojawi się w tym miejscu zaokrąglona, współczesna nadbudowa, która będzie reinterpretacją elementu historycznej architektury.

Projekt autorstwa pracowni Konior Studio zakłada również praktyczne wykorzystanie dachów. Oprócz roślinności pojawią się tam również panele fotowoltaiczne, będące źródłem „czystej” energii, a od strony ulic Mielęckiego i Staromiejskiej – tarasy rekreacyjne, dzięki czemu powstanie efektowna przestrzeń użytkowa. Dodatkowo znajdą się tam świetliki doświetlające zadaszony dziedziniec i strefę SPA.

Piękno historycznego detalu

Czar zabytkowych kamienic usytuowanych między ulicami Dyrekcyjną i Mielęckiego wyraża się nie tylko w harmonii ich brył i wyjątkowości układu urbanistycznego, lecz również w licznych elementach dekoracyjnych zdobiących ich elewacje. Kunsztowne detale, motywy roślinne i ornamenty tworzą zwracające uwagę swoją estetyką kompozycje. Dlatego kierowany przez Tomasza Koniora zespół projektowy położył duży nacisk na rekonstrukcję historycznych detali. Podstawą do odtworzenia brakujących lub zniszczonych elementów były zachowana dokumentacja oraz archiwalne fotografie.

Renowacji zostaną więc poddane fasady wszystkich kamienic (ciosy kamienne, tynki, cegła, sztukaterie, gzymsy) i zdobiące je detale sztukatorskie oraz wykonane z piaskowca cokoły. Wśród odnowionych elementów historycznej architektury znajdą się między innymi gzymsy, rzeźby, obramowania okien, pilastry, iglice wieńczące lukarny, a nawet balkony. Odtworzone zostaną pierwotne boniowania narożników i stolarka okienna oraz drzwiowa. Dzięki tym zabiegom architekci przywrócą historyczny wygląd elewacjom secesyjnych kamienic.

Renowacja obejmie również wnętrza. Przykładowo w kamienicy przy ulicy Dworcowej 3 odnowione zostaną ściany, sklepienia i posadzki w zabytkowej sieni, zaś w budynku przy ulicy Dyrekcyjnej 1 – snycerka oraz sufit kasetonowy w sali reprezentacyjnej.

Po przeprowadzeniu zabiegów rewitalizacyjnych Plac Dworcowy stanie się przyjazną i funkcjonalną przestrzenią publiczną, która wzmocni atrakcyjność centrum Katowic. Nie tylko przywróci blask zabytkowej zabudowie kwartałowej, lecz także stworzy miejsce chętnie odwiedzane przez katowiczan i turystów chcących bliżej poznać stolicę Śląska.