Jan "Koszczyc" Witkiewicz - tradycja i nowoczesność [ZNANI ARCHITEKCI]

Jan Witkiewicz urodził się w 1881 roku w majątku Urdomin na Suwalszczyźnie. W 1899 ukończył Gimnazjum Realne w Mińsku Litewskim i rozpoczął studia na Wydziale Inżynieryjno- Budowlanym Politechniki Warszawskiej. Rok później przeniósł się na Wydział Architektury Politechniki Lwowskiej, a od 1901 roku studiował na Wydziale Architektury Politechniki w Monachium, gdzie w 1904 uzyskał dyplom architekta. Jego pierwszym projektem była willa „Witkiewiczówka”, powstała w 1903 roku w Zakopanem. Reprezentuje styl zakopiański w wersji zmodernizowanej, z pominięciem ornamentyki snycerskiej w dekoracji elewacji.

Przebywając w Zakopanem architekt poznał Stefana Żeromskiego – pisarz zaprosił Witkiewicza do Nałęczowa. Tam w 1905 zaprojektował Chatę – pracownię Żeromskiego. Powstał obiekt w stylu zakopiańskim, zbudowany z bali kładzionych na zrąb, kryty gontem, wewnątrz jednoizbowy. Rok później powstaje „Ochronka” im. Adama Żeromskiego – pierwszy murowany budynek zaprojektowanym przez Witkiewicza.

Kompleks SGH w Warszawie: nowoczesna architektura i polska tradycja

Najbardziej znaną realizacją Witkiewicza jest kompleks Szkoły Głównej Handlowej u zbiegu alei Niepodległości i Rakowieckiej w Warszawie. Projekt łączył nowoczesną architekturę z polską tradycją. Witkiewicz zastosował konstrukcje szkieletowe z żelbetonu i betonu umożliwiające stosowanie dużych przeszklonych płaszczyzn, zgodnie z ideą „architektury światła”. Zadbał też o maksymalne wprowadzenie zieleni w przestrzenie między pawilonami. Pierwszy budynek pawilonu Zakładów Doświadczalnych – dziś znany jako budynek A, stojący wzdłuż ulicy Rakowieckiej – powstał w 1926 r. Po powstaniu warszawskim został spalony i odbudowany w 1947 roku.

Budynek Główny SGH powstał w latach 1950–1955. Wzniesiono go w podobnej stylistyce co przedwojenne gmachy kampusu, lecz zastosowano mniej wystawną dekorację. Powstał obszerny, czterokondygnacyjny gmach, znacznie przewyższający wzniesione w latach międzywojennych budynki. Narożniki zwieńczyły podobnie jak w przypadku pawilonu Zakładów Doświadczalnych oraz biblioteki, trójkątne wyskoki. Centralne podcienia wejściowe nawiązywało do swoich pierwowzorów. Wewnątrz uwagę zwraca hol otoczony galeriami komunikacyjnymi, przykryty potężną, oszkloną kopułą w kształcie ostrosłupa. Wokół holu rozmieszczono amfiteatralne audytoria. Poza salami wykładowymi w budynku zaplanowano rektorat, pracownie i pokoje naukowe, a w podziemiach m.in. salę gimnastyczną i kawiarnię. Styl budynków SGH jest określany jako art déco, umiarkowany modernizm lub połączenie klasycyzmu i narodowego historyzmu z funkcjonalizmem.

Również na warszawskim Mokotowie powstały dwie typowe dla Witkiewicza realizacje: willa przy ul. Wiktorskiej 17 (przebudowana w latach 1938-1939) oraz dom własny architekta z 1938 roku przy ul. Naruszewicza 20 (budowę przerwał wybuch wojny i została ona ukończona w 1948 roku). Na Żoliborzu Oficerskim, w latach 1932-1933 wzniesiono budynek szkoły powszechnej dla Stowarzyszenia „Rodzina Wojskowa”. Ten gmach, kryty wielopołaciowym dachem, został ozdobiony jodełkowym klinkierowym ornamentem, w tzw. stylu zakopiańskiego.

W 1930 w konkursie na projekt Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie zdobył jedną z trzech równorzędnych pierwszych nagród.

Jan "Koszczyc" Witkiewicz: społecznik i konserwator

Ważnym aspektem życia Jana Witkiewicza była aktywność społeczna i pedagogiczna, a także działalność konserwatorska. Na Politechnice Lwowskiej należał do tajnych organizacji, m.in. koła studenckiego prowadzonego przez założycieli PPS Witolda Jodkę oraz Bolesława Miklaszewskiego, a w Monachium do stowarzyszenia lewicowego Polonia oraz do Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich. Utrzymywał kontakty z Julianem Marchlewskim oraz Adolfem Warskim. W latach 1902–1903 był delegatem na zjazd Młodzieży Postępowej w Zurychu. W Warszawie współtworzył Związek Ludowy. W działalności w PPS używał pseudonimu „Koszczyc” (z Koszczyców pochodziła jedna z jego prababek), z czasem ten konspiracyjny pseudonim stał się przydomkiem. W 1906 roku został aresztowany. Osadzony był w areszcie śledczym przy ul. Daniłowiczowskiej oraz w Pawiaku. W następnym roku został zwolniony za kaucją. Po raz drugi był aresztowany w 1915 roku i osadzony w więzieniu na Zamku w Lublinie, a następnie wysłany do moskiewskich Butyrek. Zwolniony za kaucją, znalazł się w Mińsku (Białoruś) – tam prowadził szkołę dla dzieci internowanych.

Po powrocie do Polski, w Nałęczowie zaprojektował Szkołę Rzemiosł Budowlanych (po 1919 roku przeniósł ją do Kazimierza Dolnego), dla której opracował autorski program edukacyjny. Wspierał ją później ze swoich funduszy, pozyskując dla niej dotacje społeczne i państwowe.

Od 1907 roku Jan Koszcyc Witkiewicz był członkiem Towarzystwem Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Był autorem prac konserwatorskich m.in. Zbioru Ariańskiego w Wojciechowie oraz Pałacu Leszczyńskich w Krasnobrodzie. W 1919 roku architektowi zostaje przydzielone zadanie odbudowy ze zniszczeń wojennych Kazimierza Dolnego. Stanowisko konserwatora w miasteczku piastował przez rok, ale również w późniejszych latach działał na jego terenie. Przeprowadził restauracje m.in. Kamienic Przybyłów i Kamienicy Celejowskiej. W latach 1947-1954 Jan Koszczyc Witkiewicz odrestaurował romańską kolegiatę w Tumie pod Łęczycą i zajmował się konserwacją pałacu w Otwocku Wielkim.

Był również jednym ze współorganizatorów Instytutu Urbanistyki i Architektury PAN, którego w 1952 roku został członkiem tytularnym, a także sprawował funkcje naczelnika Wydziału Zabytków Nieruchomych w Ministerstwie Kultury. Społecznie przewodniczył Wydziałowi Społecznej Opieki nad Zabytkami, będącego częścią Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.

Jan "Koszczyc" Witkiewicz zmarł po długotrwałej ciężkiej chorobie 25 października 1958 w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Był twórcą własnego, łatwo rozpoznawalnego stylu. Znakomicie udało mu się połączyć tradycję z nowoczesnością.