Akropol jest nie tylko w Atenach. Co warto wiedzieć o akropolu ateńskim?

Co to jest akropol?

Słowo akropol (gr. akrópolis) powstało z połączenia greckich dwóch słów - "akros" najwyższy" i "pólis" czyli miasto. W dosłownym tłumaczeniu akropol jest więc "górnym miastem". Akropolem w starożytnej Grecji nazywano część miasta znajdującą się na wzgórzu. To właśnie na akropolu - w najbardziej reprezentacyjnym i najbezpieczniejszym do obrony miejscu, powstawały najważniejsze świątynie, twierdze i pałace.

Pierwsze akropole pojawiły się w drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e. w miastach kultury mykeńskiej- greckojęzycznej cywilizacji rozwijającej się na terenie Grecji kontynentalnej. Początkowo wysokie wzgórze zabudowywane był domami mieszkalnymi. W późniejszym, okresie na akropolu powstawały już wyłącznie budynki publiczne (np. teatry), reprezentacyjne pałace i miejsca kultu religijnego.

Według niektórych badaczy terminem "akropol" można określać wzgórza zamkowe i bastiony na całym świecie - np. w Rzymie, Jerozolimie czy w Pradze lub Bratysławie. Bez wątpienia najsłynniejszym akropolem jest akropol ateński. Akropole zobaczyć można również w Mykenach, Pergamonie, Tebach, Argos, Lindos czy Koryncie. Akropol był jądrem miasta. To wokół tego najwyższego, najważniejszego punktu toczyło się życie mieszkańców.

Akropol - Ateny (Akropol ateński)

Akropol ateński to najbardziej znany akropol na świecie. Jest nie tylko symbolem Aten ale i całej antycznej Grecji. Ateński akropol to wzgórze powstałe ze stromych wapiennych skał, wznoszące się na wysokość 156,63 m n.p.m. Jego wysokość względna to 70 m.

Na rozległym szczycie (ok. 270 m długości i ok. 156 m szerokości) z dostępem do wody pitnej, zaczęto osiedlać się już w neolicie (ok. 4500–3000 p.n.e). W okresie mykeńskim wzgórze nazywane wówczas Athene lub Athenai wzgórze zostało otoczone murem o długości 760 m i wysokości 10 m. Już w W VIII w. p.n.e. wzgórze stało się miejscem kultu bogini Ateny Polias. Pierwsze  budowle ku czci bogów zaczęły powstawać za panowania Pizystrata w latach 561–527 p.n.e. Wybudowano wtedy dedykowaną Atenie Starą Świątynię i hekatompedon, oraz sanktuarium Artemidy Brauronii i pierwsze propyleje. Fragmenty tych świątyń - np. marmurowe rzeźby czy fragmenty frontonów zachowały się do dziś. Miasto zostało zniszczone w czasie wojen perskich. Za czasów Peryklesa (V w. p.n.e) powstały monumentalne budowle, które dziś znają niemal wszyscy m.in. Partenon, Erechtejon, Propyleje i Świątynia Ateny Nike. Według Plutarcha z Cheronei, pracę nad budową świątyń na akropolu ateńskim nadzorował Fidiasz, uznawany za najwybitniejszego rzeźbiarza okresu klasycznego. Nie tylko odpowiadał on za rozmieszczenie budowli, ale i sam wykonywał niektóre zdobienia. Pracowali tu również najwybitniejsi architekci greccy: Iktinos, Mnnesikles i Kallikrates.

Akropol ateński - historia:

• Rzymianie utrzymali status akropolu. W 27 roku p.n.e. po wschodniej stronie Partenonu wznieśli świątynię Augusta i Romy.
• W VI w. świątynie na akropolu zamieniono w kościoły chrześcijańskie. Partenon został kościołem Matki Boskiej (od XI wieku pełniącym funkcję katedry), Erechtejon – kościołem Zbawiciela a świątynia Ateny Nike kaplicą. Propyleje stały się siedzibą episkopatu.
• W 1458 roku, po zajęciu miasta przez Turków Partenon został zamieniony w meczet. Do południowo-zachodniego narożnika dobudowano minaret.
• Przez prawie 400 lat na na akropolu stacjonował garnizon armii tureckiej.
• Pod koniec XVII w. Partenon był magazynem amunicji. 26 września 1687 roku środkowa część budowli uległa zniszczeniu podczas bombardowania Aten przez Wenecjan.
• Na początku XIX wieku, za sprawą brytyjskiego dyplomaty Thomasa Bruse'a większość rzeźb, metop i fryzów z Partenonu, Erechtejon i świątyni Ateny Nike została wywieziona do Anglii i sprzedana British Museum.
• Po odzyskaniu przez Grecję niepodległości w 1830 roku na akropolu ateńskim przeprowadzano liczne prace archeologiczne
• Największe prace związane z renowacją akropolu rozpoczęły się w 1975 roku i trwają do dziś.
• W 1987 roku akropol ateński wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
• Od 2004 roku budowle na ateńskim akropolu czyszczone są laserem.

Zobacz także: Ateny - miasto bez architektury?>>

Akropol - rysunek

Wejście na akropol jest dość strome i pełne krętych ścieżek. Na teren objęty strefą biletową można dostać się dwoma wejściami - głównym i mniejszym w południowo-wschodnim rogu, zlokalizowanym tuż obok Muzeum Akropolu. Na wyprawę po akropolu ateńskim najlepiej zarezerwować sobie minimum trzy godziny. Aby łatwo odnaleźć najcenniejsze budowle całego kompleksu warto zabrać ze sobą mapę. Dokładny rysunek akropolu, pozwoli nam w pełni docenić ogrom tego przedsięwzięcia. Akropol ateński to też doskonały punkt widokowy na całe miasto!

Wybrane najsłynniejsze budowle akropolu ateńskiego to:

• Partenon - wybudowana w V wieku p.n.e. świątynia poświęcona patronce Aten, bogini Atenie. Imponujący rozmiarami Partenon to jeden z najważniejszych zabytków kultury na świecie.
• Teatr Dionizosa - zbudowany w połowie VI wieku p.n.e. stanowił architektoniczny wzór dla wszystkich późniejszych teatrów greckich.
• Erechtejon – ogromna świątynia poświęcona Posejdonowi i Atenie jest szczytowym osiągnięciem architektury jońskiej w Attyce. W południowej stronie świątyni znajduje się Ganek Kor - portyk oparty na sześciu kariatydach.
• Propyleje - monumentalna, imponująca brama prowadząca na Akropol. Prawdopodobnie to właśnie tutaj po raz pierwszy w jednej budowli zastosowano kolumny doryckie i jońskie.
• Świątynia Ateny Nike, czyli Ateny Zwycięskiej - nieduża świątynia na podwyższeniu, zbudowana w stylu jońskim.

Zobacz także: New Acropolis Museum. Partenon ze szkła i marmuru>>