Budynek Galerii Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach zostanie zabytkiem? Jest już postępowanie w tej sprawie

Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w piśmie z 8 grudnia 2023 roku do Urzędu Miasta Katowice przypomniał, że: „…od dnia wszczęcia postępowania w sprawie wpisu do rejestru zabytków do dnia, w którym decyzja w tej sprawie stanie się ostateczna, przy zabytku, którego dotyczy postępowanie, zabrania się prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych i podejmowania innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku". To zaś oznacza,
że budynek BWA ma szansę na ratunek.

Galeria BWA w Katowicach: sztuka wyparła usługi

Budynek katowickiej Galerii BWA to znakomity przykład powojennej architektury funkcjonalistycznej. Posiada, wyróżniającą spośród innych obiektów, klarowną formę architektoniczną oraz jasny, czytelny plan. Budynek o kubaturze 1500 mkw. zaprojektował w latach 1965-66 Stanisław Kwaśniewicz we współpracy z konstruktorem Franciszkiem Klimkiem. Obiekt wchodzi w skład większego założenia urbanistycznego Śródmieście-Zachód autorstwa Mieczysława Króla, które było realizowane od 1962 roku.

Pierwotnie obiekt nosił nazwę Pawilon Wystaw Artystycznych - Śródmieście-Zachód Katowice. Prace koncepcyjne rozpoczęto w marcu 1958 roku, wstępny projekt architektoniczny został ukończony w maju 1966 roku. Budynek początkowo był projektowany jako pawilon usługowy, składający się z części wystawowej z kawiarnią na 60 miejsc, sklepu Dom Dziecka oraz laboratorium gastronomicznego. Budynek miał być usytuowany frontem do reprezentacyjnej ulicy miasta – Armii Czerwonej (dziś Korfantego).

W 1966 roku koncepcja urbanistyczna tego fragmentu zabudowy zmieniła się - pawilon miał pomieścić Biuro Wystaw Artystycznych oraz Regionalne Biura Sprzedaży Związku Spółdzielni Przemysłu Ludowego i Artystycznego Cepelia. Projekt poprawiono, przeniesiono np. wejścia i ruszyła budowa.

Galeria BWA w Katowicach: dwa segmenty, dwóch użytkowników

Oddany do użytku w 1972 roku budynek tworzą dwa segmenty – dwukondygnacyjny pawilon wystawienniczy oraz przylegający prostopadle, wsparty na słupach i zakończony łamanymi schodami budynek, mieszczący pomieszczenia administracyjno magazynowe.

Budynek jest w części podpiwniczony, nakryty płaskim dachem ze świetlikami. Ma żelbetową konstrukcję ramową i słupowo-belkową wypełnioną ściankami z PGS-u. Konstrukcja ze względu na szkody górnicze oparta została na segmentach o wymiarach 12×17,40 m oraz 12×12,1 m połączonych elementami przegubowymi.

Parter o powierzchni 300 mkw. i wysokości 5 m został podzielony pomiędzy BWA i Cepelię. Południową część parteru zajmowała galeria rzeźby, hol wejściowy oraz pomieszczenia pomocnicze. Dominantą kompozycyjną holu jest główna klatka schodowa (żelbetowa) z kręconymi schodami, pierwotnie wyłożona płytkami marmurowymi i lastriko. Poziomem pośrednim pomiędzy parterem i piętrem budynku jest poziom antresoli. W części galerii został on przeznaczony na barek kawowy przewidziany na 40 osób. Fragment jego powierzchni miał być otwarty na pierwsze piętro. Największą część piętra zajmuje obszerna przestrzeń wystawiennicza (1000 mkw. powierzchni) pozbawiona okiem (doświetlają ją świetliki na dachu i pas luksferów przy suficie). Tę przestrzeń można było dowolnie aranżować za pomocą modułowych ekranów.

Galeria BWA w Katowicach: bóstwa na fryzie

Budynek BWA miał wizualnie zrównoważyć wertykalizm sąsiedniego 19. piętrowego Ślizgowca. Stąd też elewacje budynku zostały skomponowane z poziomych pasów przeszkleń i ścian pełnych. Przeszklenia są na parterze, natomiast na poziomie pietra znajduje się fryz rzeźbiarski autorstwa Jerzego Egona Kwiatkowskiego. Przedstawia on muzy i bóstwa antyczne ujęte w formy abstrakcyjne. Ponad fryzem znajduje się poziomy pas luksferów, powyżej którego jest odcinek pełnej ściany. Ściany zewnętrzne pokryto szlachetnym tynkiem pomalowanym na jasnoniebieski kolor i okładziną wykonaną z zielonej szklanej tłuczki.

Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach działa do dzisiaj, choć nie zajmuje całej przewidzianej dla niej przestrzeni (na parterze działa sklep z designerskimi produktami, wcześniej były tu restauracje i kawiarnie). Sklep Cepelii został zamknięty kilka lat temu, lokal po niej (700 mkw. na parterze i na 1. piętrze) jest na sprzedaż.

Budynek dawno nie był remontowany, a z fryzu na elewacji odpadają elementy. Wpis do rejestru zabytków woj. śląskiego utrudniłby wyburzenie tego obiektu, na co kilku inwestorów miałoby wielką ochotę.