Post Super Dutch. Nowa architektura i jej wyzwania

Na początku nowego milenium architektura holenderska była najseksowniejsza na świecie, a pozycja Office for Metropolitan Architecture (OMA) na szczycie najbardziej znanych i cenionych biur architektonicznych wydawała się niezagrożona. Lata dziewięćdziesiąte to czas nieprawdopodobnej prosperity architektury jako dziedziny – uznanej za część oficjalnego wizerunku Holandii, należącej do najważniejszych zjawisk współczesnej kultury i silnie wspieranej przez państwo. Powołany do życia w 1988 roku Holenderski Instytut Architektury (NAI) dokumentował i promował nowe zjawiska poprzez wystawy, wydawnictwa, debaty i gromadzoną kolekcję. Biennale Architektury w Rotterdamie, zainicjowane w 2001 stało się jedną z najważniejszych platform do pokazywania i dyskutowania o architekturze współczesnej. Bart Lootsema w książce Super Dutch (2000) opisywał generację architektów sukcesu takich jak pracownie MVRDV, UNStudio, Wiel Arets, Mecanoo, Oosterhuis NL czy West 8 jako „drugi holenderski modernizm”. Jednak już w 2005 roku mowa była o „efekcie poimprezowym”, a zjawisko Super Dutch stało się obiektem krytyki, zainicjowanej z samego wnętrza środowiska architektonicznego, i to między innymi przez nikogo innego niż Rema Koolhaasa, najjaśniejszą superholenderską gwiazdę.

Prawdziwym końcem tego heroicznego okresu okazał się jednak kryzys roku 2008, który dokonał brutalnej korekty wyobrażeń i aspiracji szczególnie młodszej generacji architektów. Naraz okazało się, że zamiast słynnej skali S, M, L, XL pozostają do realizacji zadania co najwyżej XS. Wszystkie światła nie są już skierowane jedynie na architekturę – w 2013 NAI stał się częścią Het Nieuwe Instituut, (Nowego Instytutu) skupiającego kilka instytucji, zajmujących się m.in. designem i modą. Coraz więcej mówi się o projektowaniu w interdyscyplinarnym ujęciu, w którym spektakularne budynki nie odgrywają najważniejszej roli, a istotniejsze stają się problemy społeczne i ekologiczne, nawet jeśli dotyczą mikroskali.

Taki rozwój wypadków nie wydaje się jednak całkiem przypadkowy w kontekście kraju, którego kultura opiera się na ciągłym kształtowaniu natury, redefiniowaniu i wymyślaniu na nowo istniejącego materialnego porządku.

Jednocześnie globalne zmiany społeczno-ekonomiczne znajdują odzwierciedlenie w zmianie myślenia o profesji architekta i nowych możliwych rolach. Wciąż pozostają do rozwiązania najbardziej podstawowe kwestie jak mieszkalnictwo, zarówno w tradycyjnym wymiarze dostępnych i osiągalnych przestrzeni do życia, jak i w stanie nadzwyczajnym, związanym z koniecznością zapewnienia tymczasowego schronienia milionom uchodźców. Wiele przeobrażeń dokonuje się w mikroskali najbliższego otoczenia, na skrawku terenu, w formie niewielkiej interwencji, czasem całkiem wirtualnie, odwracając modernistyczne wyobrażenie o wszechogarniającym, odgórnym masterplanie. Kryzys ma swoje dobre strony – przy ograniczeniu środków i możliwości działania zmusza do rewizji zasad rozwoju, stosunku do zasobów i wizji przyszłości; na plan pierwszy wysuwając pytania o kluczowe kwestie w kształcie europejskiego miasta przyszłości: jego zrównoważony ekologicznie charakter, społeczne równouprawnienie i ludzką skalę.

Gdzie znajduje się zatem architektura holenderska dziś i jakie stoją przed nią wyzwania?

Warszawa: KINO.LAB w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, 10–12 czerwca 2016

Gdańsk: Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, 15-16 czerwca 2016

Kraków: Kino Pod Baranami, 20-23 czerwca 2016

Poznań: Kino Pałacowe w Centrum Kultury Zamek, 23-26 czerwca 2016

W programie:

Super Koolhaas: od S do XXL - Blok tematyczny poświęcony najbardziej znanemu współczesnemu holenderskiemu architektowi, laureatowi Nagrody Pritzkera w 2000 roku. Pokazom filmów towarzyszyć będzie dyskusja o wpływie Rema Koolhaasa na współczesną architekturę z udziałem polskich architektów oraz teoretyków architektury i urbanistyki.

Koolhaas Houselife, reż. Ila Beka i Louise Lemoine, 2008, 58 min. – dokument o słynnej willi w Bordeaux, ukazanej z perspektywy od kuchni

Lagos / Koolhaas, reż Bregtje van der Haak, 2002., 55 min. – dokument o wieloletnim projekcie badawczym prowadzonym przez architekta w Lagos

Webdoc: Lagos Wide & Close – An Interactive Journey into an Exploding City: http://lagos.submarinechannel.com

Fantomy modernizmu - Architektura późnego modernizmu i jej miejsce we współczesnym mieście; rewizyta utopijnych założeń architektów próbujących zbudować w latach 1970. ramy dla harmonijnego życia i lepszej przyszłości w holenderskich miastach.

Beauty and the Right to the Ugly, reż. Wendelin von Oldenborgh, 2014, 56 min.

Biljmer Odyssee, reż. Urszula Antoniak, 2004, 38 min.

Samoorganizacja, partycypacja, mikroskala - Wobec kryzysu i ograniczeń inwestycji zarówno ze strony sektora publicznego, jak i prywatnego wielu architektów, projektantów i aktywistów inicjuje działania w mikroskali, oparte na strategii zrób to sam, angażujące przyszłych użytkowników już na etapie projektowania.

Urban tides, reż. Simone Eleveld, 2015, 39 min.

Case Studies NL, reż. Beate Lendt,  2014, 95 min.

Przyszłość jest już tutaj: wirtualność, nowe technologie i miasta jutra - Nowe technologie silnie wpływają na zmieniający się obraz architektury i urbanistyki w wielu wymiarach: począwszy od  nowych sposobów pokazywania i promowania projektów, przez materiały, aż po sieciową organizację oddolnych inicjatyw aktywistów i mieszkańców miast

Wykład/prezentacja Michiela von Iersel (w Warszawie i Krakowie) o roli cyfrowych obrazów i wizualizacji w najnowszej architekturze holenderskiej. Michiel van Iersel jest kuratorem tegorocznego Międzynarodowego Biennale Architektury w Rotterdamie, którego tematem przewodnim jest Next Economy, a także założycielem inicjatyw Non-fiction oraz Failed Architecture.

Rotterdam 2040, reż. Gyz La Riviere, 2013, 95 min.

Prezentacja 3D Print Canal House w Amsterdamie

Instalacja Rebuild Fukushima, Bert Hana and Dagmar van Wersch, 2015 + spotkanie z artystami (w Warszawie)