Wszystkie choroby polskich miast. Dom polski w transformacji

Architektura kulturowego przymusu i sentymentu

Architektura analizowana jest w szerokim kontekście społecznych, kulturowych i politycznych przemian. Autorzy wystawy zarysowują wyraźne przejście od komunizmu do kapitalizmu. Artyści zwracają uwagę na budzący się na początku lat 90-tych sentyment do Polski szlacheckiej równocześnie podając w wątpliwość bezkrytyczne wpatrzenie w architektoniczne wzorce z zachodu. Żywe animacje zrealizowane w stylistyce memów internetowych, gifów, jak również pierwszych gier komputerowych w atrakcyjnej formie opowiadają o skomplikowanych zależnościach i czynnikach, wpływających na sytuację mieszkaniową i obecny kształt naszych miast.

Blok z wielkiej płyty i domek na przedmieściach

Na pierwszym piętrze wystawy pokazane są dwa dominujące modele kształtujące polskie miasta. Są to z jednej strony wysokie blokowiska z betonu rozrzucone w przestrzeni, a z drugiej powtarzająca się zabudowa podmiejskich domków jednorodzinnych, nieudolnie nawiązująca do wzorca dawnych dworków szlacheckich. Oglądamy odmienne obrazy uciążliwego zagęszczenia, jeden z nich zgodny jest z logiką pionu, drugi z logiką poziomu.

Marzenie o własnej posiadłości z ogrodem, przyczyniło się do zjawiska tzw. suburbanizacji, rozrastających się przedmieść pozbawionych często infrastruktury i odpowiedniego połączenia komunikacyjnego z centrum miasta. Takie rozwiązania urbanistyczne wymuszają na mieszkańcach częste korzystanie z samochodu, ponieważ od miejsca zamieszkania oddalone są: szkoła, praca, centra rozrywkowe, kulturalne i handlowe. Obraz okolicy kształtuje monotonny widok, powtarzających się domków jednorodzinnych położonych pośrodku niczego. Z kolei peerelowskie bloki z wielkiej płyty oferują ciasne mieszkania i duże zagęszczenie mieszkańców w jednym domu, przez co każdy z nich czuje się anonimowy. Ich niewątpliwym plusem jest to, że usytuowane są często w centrum miasta i wyposażone w społeczną infrastrukturę, m.in. wspólne palce zabaw, szkoły i pawilony handlowe. 

Dwóm makietom przedstawionym na wystawie odpowiadają dwa odniesienia filmowe. Bloki mieszkalne zostały sportretowane w kultowym już serialu z PRL-u „Alternatywy 4”, natomiast zjawisko suburbanizacji w „Wojnie polsko-ruskiej pod flagą biało-czerwoną”, głośnej powieści Doroty Masłowskiej zekranizowanej przez Xawerego Żuławskiego.

Kredyt, czyli fałszywa dojrzałość

Kolejnym ważnym problemem poruszanym w ramach wystawy jest przymus, nie tylko ekonomiczny, lecz również kulturowy wpychający wielu ludzi w sidła 20 i 30-letnich kredytów bankowych. O tym, że jeszcze kilka lat temu synonimem dorosłości i dojrzałości życiowej było zaciągnięcie kredytu na własne mieszkanie, pisze Filip Springer w głośnej książce „13 pięter”. Reportażysta odkrywa również, że dom dla jego rozmówców nie wiąże się z bezpieczeństwem, ani ze spokojem życiowym. Staje się natomiast bolączką, kulą u nogi, która nie pozwala zmienić życiowych planów, zrezygnować z znienawidzonej pracy lub wyprowadzić się od byłej żony lub męża. Kredyt mieszkaniowy okazuje się najtrwalszym czynnikiem cementującym związek i definiującym dalsze plany życiowe.

 Jak projektować przyjazne osiedla?

Autorzy wystawy poza krytyką sposobu budowania nowych domów i braku racjonalnego planowania miast poszukują recept na zmianę nakreślonej sytuacji. Skoro próżno szukać rozwiązania w zabudowywaniu przedmieść i tworzeniu bezosobowych bloków mieszkalnych, jaki kierunek należałoby obrać? Jako wzorce do naśladowania podawane są osiedla: Slusenholmen w Kopenhadze, Västra Hamnen w Malmö, czy holenderskie IJburg w Amsterdamie. Wyznacznikami dobrze zaprojektowanych osiedli mają być nie tylko domy spełniające takie kryteria jak: zapewnienie „jasnych mieszkań, w estetycznych budynkach wpisujących się w otoczenie”. Równie ważna jest również dbałość o środowisko już na poziomie użytych do konstrukcji budynków materiałów. Idąc dalej należy przystosować infrastrukturę osiedla dla potrzeb osób niepełnosprawnych oraz o zadbać o utworzenie wokół społecznej infrastruktury.

Przy budowaniu nowych osiedli powinno się brać pod uwagę zróżnicowane możliwości ekonomiczne przyszłych mieszkańców. Chodzi o to, aby mieszkania miały różnorodny metraż i rozkład poszczególnych pomieszczeń. Ważne jest też, by nowo powstałe budynki wpisywać w kontekst miasta, tak by nie grodzić ich wysokimi płotami, ale łączyć z przestrzenią wspólną. Bramy i płoty nie powinny zagradzać drogi pieszemu. Postuluje się również zagęszczanie budowy w taki sposób, by pozostawiać między budynkami zielone podwórka i dziedzińce. Architektura powinna być miastotwórcza, czyli sprzyjająca nawiązywaniu kontaktów między mieszkańcami.Dobrze zaprojektowane kwartały miejskie charakteryzują się tym, że w zasięgu spaceru zlokalizowane są różne funkcje, w ten sposób maksymalnie ogranicza się używanie samochodu i oszczędza czas mieszkańców.

Dom z marzeń

Wystawa zderza dwa fantazmaty kształtujące obraz idealnej przestrzeni życiowej po 1989 roku. Jednym z nich jest marzenie o domku na przedmieściach z dużym ogrodem, zaokrąglonymi kolumnami na wejściu imitującymi styl dawnej polskiej architektury dworkowej, drugi rozpowszechniony znacznie później model kosmopolitycznej, modernistycznej wilii z atrium i dużymi przeszkleniami. 

Twórcom i kuratorom wystawy udało się stworzyć wyrazisty głos sprzeciwu wobec praktyk psucia polskich miast. Zaobserwowane przez z nich zjawiska wynikają z braku odpowiedzialnego planowania przestrzennego i oddania decyzji o kształcie zabudowy w ręce deweloperów. Skutki zaniedbań odbijają się negatywnie nie tylko na architekturze, lecz przede wszystkim na mieszkańcach. W ramach ósmej edycji festiwalu Warszawa w Budowie oprócz recenzowanej wystawy odbędą się debaty, warsztaty, seminaria. Aktualny plan wydarzeń można znaleźć TUTAJ. 

ZOBACZ ZDJĘCIA Z WYSTAWY >>>

„Wreszcie we własnym domu”. Dom polski w transformacji

8. edycja festiwalu WARSZAWA W BUDOWIE

22 października–20 listopada 2016

Miejsce: ul. Nowogrodzka 84/86, Warszawa

Program: www.warszawawbudowie.pl

Organizatorzy festiwalu Warszawa w Budowie: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i Muzeum Warszawy, Instytut Architektury