Bauhaus - najbardziej wpływowa szkoła projektowania [HISTORIA]

Bauhaus w Weimarze - rzemiosło dla przemysłu

Bauhaus – pierwsza na świecie szkoła nowoczesnego projektowania, powstała w Weimarze w 1919 roku z połączenia Akademii Sztuk Pięknych i Szkoły Rzemiosł Artystycznych. Jej założycielem i pierwszym dyrektorem był architekt Walter Gropius. Uważał on, że w erze przemysłowej artystów trzeba kształcić inaczej niż dotąd: znosząc granicę dzielącą sztukę od produkcji przemysłowej i techniki. Pomóc miał w tym powrót do rzemiosła. W słynnym manifeście Gropiusa „Programm des Staatlichen Bauhauses in Weimar” rozesłanym do niemieckich szkół plastycznych czytamy:

"Architekci, rzeźbiarze i malarze na nowo muszą odkryć złożony charakter budowli jako rzeczy realnie istniejącej. Tylko wtedy ich praca będzie znowu przepojona duchem architektonicznym, który utraciła jako sztuka salonowa. Architekci, rzeźbiarze, malarze – wszyscy musimy powrócić do rzemiosła. Sztuka nie jest zawodem, nie ma żadnej zasadniczej różnicy między artystą a rzemieślnikiem. Artysta jest natchnionym rzemieślnikiem".

Nazwa Bauhaus nawiązywała do Bauhutte czyli strzechy budowlanej – średniowiecznej organizacji zrzeszającej różnych przedstawicieli cechów (np. murarzy, kamieniarzy, cieśli), mającej na celu realizowanie wielkich przedsięwzięć budowlanych. Marzeniem Gropiusa było, aby adepci Bauhausu pracowali jak budowniczowie gotyckich katedr. Jego podejście do architektury zakładało pracę zespołową, standaryzację i modularną koordynację. Ścisła współpraca rzemieślników doprowadzić miała do realizacji wspólnej wizji.

Nauka w Bauhausie rozpoczynała się od trwającego 6 miesięcy słynnego kursu wstępnego, podczas którego uczeń miał za zadanie uwolnić się od całej posiadanej konwencjonalnej wiedzy. Johannes Itten, pierwszy prowadzący kurs wstępny pisał „Każdy nowy uczeń przychodzi do nas obciążony nagromadzoną sumą wiadomości, której musi się pozbyć zanim osiągnie umiejętność dostrzegania i wiedzę, która będzie jego własna”.

Uczniowie pracowali z różnymi materiałami: kamieniem, drewnem, metalem – badali ich związki poprzez tworzenie asamblaży. Kurs ten musieli przejść wszyscy uczniowie, aby rozpocząć specjalistyczne, trzyletnie szkolenie w jednym z warsztatów (np. stolarstwa, ceramiki, malarstwa ściennego, tkactwa czy metalurgii).

Zniesiono bariery między uczniami a wykładowcami. Na uczelni nie było „studentów” i „profesorów”. „Mistrzowie” i „czeladnicy” pracowali wspólnie w szkolnych warsztatach. Stolarstwa uczył Gropius, malarstwa ściennego Wassily Kandinsky i Oskar Schlemmer a sztuki oprawiania książek Paul Klee. Działali tu również Laszlo Moholy-Nagy, Josef Albers, Lyonell Feriniger, Alexander Schawinsky, Hans Mayer i Gunta Stolz. I właśnie dlatego, że każdy reprezentował inny kierunek ( np. eskpresjonizm, konstruktywizm, kubizm czy op-art) Bauhaus miał tak wielki wpływ na rozwój architektury, wzornictwa przemysłowego i sztuki.

Opracowywano modele przedmiotów i projekty budynków, które trafiając do produkcji przemysłowej - miałyby służyć przyszłemu humanistycznemu społeczeństwu. Zamiast sztuki luksusowej, preferowano funkcjonalność, prostotę i seryjność - dla każdego.

W 1923 roku władze Turyngii zażądały zorganizowania wystawy, na której miał być zaprezentowany dorobek szkoły. Chociaż Gropius niechętnie odnosił się do prezentacji osiągnięć Bauhausu, wystawa odbyła się w sierpniu i wrześniu 1923 roku. Prace uczniów pokazano w salach, warsztatach, na korytarzach i klatkach schodowych. Wydarzeniu towarzyszyły wykłady m.in. Gropiusa i Kandinsky’ego. Wystąpił także Balet Triadyczny (Triadisches Ballet) Osara Schemlera. Wisienką na torcie było zaprezentowanie eksperymentalnego, na wskroś przepełnionego ideami Bauhausu domu Haus am Horn według projektu Georga Muchego.  Wystawa była okazała się prawdziwym sukcesem. Zwiedziło ją 15 tys. osób, a pisała o niej licząca się prasa amerykańska i kanadyjska.

W 1924 roku w Turyngii zmieniła się sytuacja polityczna. Po pokonaniu socjalistycznej większości, władzę objął konserwatywny rząd, oskarżający Bauhaus o wywrotową działalność i „bolszewizm”. W związku z groźbą zamknięcia uczelni Gropius zmuszony był szukać nowej lokalizacji dla szkoły. Zdecydowano się na Dessau – małe, ale prężnie rozwijające się miasto z dobrze prosperującym miejscowym przemysłem.

Bauhaus w Dessau - zreformowanie metod nauczania w szkolnictwie artystycznym

Pierwszego kwietnia 1925 roku Bauhaus przeniósł się do Dessau. Warsztaty odbywały się w miejscowej fabryce, wykłady prowadzono w Szkole Rzemiosł Artystycznych a pracownie ulokowano w muzeum. Rada miejska w Dessau zleciła Walterowi Gropiusowi zaprojektowanie nowych budynków dla uczelni oraz osiedle dla wykładowców.

Styl Bauhaus

Budynek Bauhausu (a właściwie zespół budynków), który jest dziś ikoną nowoczesnej architektury, powstawał od września 1925 roku do grudnia 1926 roku. To prawdziwy architektoniczny manifest Gropiusa. Budynek składał się z trzech prostych brył, w których umieszczono Szkołę Rzemiosł Artystycznych miasta Dessau, blok warsztatów i internat dla uczniów. Skrzydło warsztatowe (trzykondygnacyjny budynek ze ścianą kurtynową) połączone zostało ze szkołą lekkim, dwukondygnacyjnym mostkiem, w którym umieszczono pomieszczenia administracyjne i gabinet dyrektora. Wsparte na filarach skrzydło łączyło część warsztatową z akademikiem.

Więcej o budynku Bauhausu w Dessau przeczytacie tu>>

Pół kilometra od szkoły powstało Osiedle Mistrzów (Meisterhauser), składające się z jednego domu jednorodzinnego (należącego do dyrektora) i trzech domów dwurodzinnych).

System nauczania w Dessau ewoluował. O ile w Weimarze studenci koncentrowali się głównie na pracy rzemieślniczej, w Dessau większą wagę przywiązywano do nauczania teorii.  W 1927 roku otwarto w Bauhausie niezależny wydział architektury. Dlaczego tak późno? Wynikało to z przekonań Gropiusa. W książce "Idee ud Aufbau" pisał: „tylko czeladnik, który przeszedł praktykę warsztatową i studia nad formą, jest przygotowany do współpracy przy budowie”. Walter Gropius zdecydował się opuścić Bauhaus w 1928 roku. Jego odejście było szokiem dla uczniów. Wraz z Gropiusem szkołę opuścili Moholy-Nagy, Herbert Bayer i Marcel Breurer.

Nowym dyrektorem został Hannes Mayer. Podczas jego dwuletniego kierownictwa znacząco wzrosła liczba studentów,  coraz więcej wzorów Bauhasu wchodziło do produkcji masowej a studenci z wydziału architektonicznego pracowali nad rozbudową wzorcowego osiedla mieszkaniowego Torten (zaprojektowanego jeszcze przez Gropiusa na przedmieściach Dessau) oraz projektem szkoły zawodowej w Bernau pod Berlinem. Mayer miał mocno lewicowe poglądy i zachęcał uczniów do brania udziału w działalności politycznej. Popadł w konflikt z władzami w Dessau i w 1930 roku złożył rezygnację.

Bauhaus w Berlinie - zmierzch uczelni

Trzecim (i ostatnim) dyrektorem Bauhausu został Ludwig Mies van der Rohe (rekomendowany na to stanowisko przez Gropiusa). Jego pierwszym posunięciem było usunięcie ze szkoły ludzi zajmującym się polityką. Rozszerzone zostały studia architektoniczne. Problemy zaczęły się w 1932 roku, gdy władzę nad prowincją Anhalt (w której znajdowało się Dessau) przejęła partia nazistowska. Hitlerowcy wszczęli kroki w kierunku zamknięcia Bauhausu. Uczelnia i jej program oskarżana była o szerzenie bolszewizmu i działalność wywrotową. W październiku 1932 roku szkoła w Dessau została zamknięta.

Mies van der Rohe zdołał ponownie otworzyć Bauhaus w Berlinie – tym razem jako prywatną instytucję. Uczelnia mieściła się w opuszczonej fabryce telefonów.  Jej działalność trwała 6 trudnych miesięcy. Po dojściu Hitlera do władzy, 11 kwietnia 1933 roku gestapo zajęło szkołę, która zdaniem władz szerzyła „zdegenerowaną sztukę”. Mimo starań Miesa van der Rohe w połowie 1933 roku Bauhaus został ostatecznie zamknięty.

Bauhaus - z Europy w Świat

Lata trzydzieste XX wieku to okres emigracji członków Bauhausu. Większość pracowników znalazła posady na uczelniach w Stanach Zjednoczonych. Klee wyjechał do Szwajcarii, Kandinsky do Paryża, a Marcel Breuer i Walter Gropius do Anglii. W 1937 roku w Chicago Laszlo Moholy-Nagy założył New Bauhaus (późniejsza nazwa Institut od Design) – niestety, reaktywacja szkoły zakończyła się niepowodzeniem. Liczni architekci żydowskiego pochodzenia (np. Arieh Sharon)  wyemigrowali do Palestyny. To właśnie im zawdzięczamy zabudowę Tel Awiwu – w tym mieście znajduje się największa na świecie liczba budynków zaprojektowanych w duchu Bauhausu. Idee Bauhausu zostały przyjęte na uczelniach artystycznych na całym świecie.

Twórcy Bauhausu to najwięksi architekci naszych czasów.  To im zawdzięczamy architekturę funkcjonalną, pełną prostych brył i oszczędnych form. 

Chociaż w 2019 roku świętować będziemy setną rocznicę założenia uczelni, do dziś filozofia Bauhausu ma ogromny wpływ na na współczesną estetykę i myśl projektową. Dla wielu to nadal model wzorcowy, a jego siła nie słabnie i inspiruje kolejne pokolenia.

W 2019 roku minie sto lat od założenia Bauhausu.  Niemcy bardzo mocno przygotowują się na tą wyjątkową rocznicę. Szykowanych jest mnóstwo wstaw i festiwali. Wiele obiektów (np. słynny Haus am Horn) jest właśnie w renowacji. W Weimerze i Dessau powstają nowe muzea Bauhausu.  Zdecydowanie warto zaplanować wycieczkę do Niemiec!