Modernizowanie modernizmu. Jak to robią na świecie [PRZEGLĄD]
Sposób w jaki odbierana jest architektura modernistyczna ulega stopniowej zmianie. Topnieje grono tych, którzy widzą w niej jedynie proste pudełka ze szkła i betonu. Coraz częściej dostrzegamy wyjątkowość poszczególnych realizacji i potrzebę ich ochrony. Oto przegląd ciekawych zagranicznych przykładów restauracji modernistycznej architektury.
Kolorowe bloki - osiedle im. Carla Legiena w Berlinie
Kto powiedział, że modernizm musi być biały? Zaprojektowane przez Bruno Tauta i Franza Hilingera, pochodzące z 1930 roku bloki na osiedlu im. Carla Legiena w Berlinie udowadniają, że awangardowa architektura może mienić się wszystkimi barwami tęczy!
Gdy w 1990 roku rozpoczynano prace renowacyjne, których celem było przywrócenie pierwotnego wyglądu całego założenia, poszczególne budynki były zaniedbane, a ich pierwotna forma została zniekształcona przez niekontrolowane przeróbki i remonty. Czternaście lat intensywnych działań sprawiło, że realizacja Tauta znów mogła zaprezentować się berlińczykom w całej swej okazałości. Przywrócono jasną kolorystykę elewacji wzbogaconą mocnymi akcentami barwnymi podkreślającymi poszczególne elementy struktury. Odtworzono te detale, które na przestrzeni lat zostały usunięte lub zniszczone (między innymi szklane kształtki).
Jednocześnie postanowiono przystosować międzywojennej budynki do współczesnych wymogów i oczekiwań. Docieplono stropodachy (ale nie elewacje!)oraz przeszklono część loggi. Najmniejsze lokale mieszkalne łączono ze sobą tworząc mieszkania o podwyższonym standardzie. Zakres przekształceń był jednak bardzo ograniczony. W zdecydowanej większości obiektów jakiekolwiek zmiany funkcjonalne nie były konieczne, bowiem przyjęte przez Tauta i Hilingera założenia okazały się być w znacznej mierze ponadczasowe.
Szklane pudełko - Lever House w Nowym Jorku
Wzniesiony na początku lat 50. XX wieku wieżowiec firmy Lever w Nowym Jorku stał się jedną z ikon stylu międzynarodowego w architekturze. Pracownia Skidmore, Owings & Merrill, która swą światową sławę zawdzięcza przede wszystkim projektom komercyjnych drapaczy chmur, sumiennie odrobiła lekcję Miesa van der Rohe. "Less is more" - w nowojorskim budynku nie ma żadnych elementów zbędnych, a o jego charakterze stanowi ascetyczność użytych środków i doskonałość proporcji.
Już 1982 roku władze Nowego Jorku uznały Lever House za obiekt o wyjątkowym znaczeniu dla historii miasta i jego wyglądu. Niestety, fakt ten nie wiązał się z żadnymi działaniami mającymi na celu powstrzymanie postępującej destrukcji budynku. Korozja elementów stalowych oraz zniszczenie szkła sprawiło, że w połowie lat 90. XX wieku, jego wygląd znacząco odbiegał od stanu z 1952 roku. Jedynie 1% przeszkleń o charakterystycznym zielonkawym kolorze, było oryginalnych, a pozostałe stanowiły szyby o dość przypadkowo dobranych odcieniach.
Renowację Lever House rozpoczęto w 2001 roku, pod kierunkiem SOM, a więc autorów pierwotnej koncepcji. Podstawowym wyzwaniem, obok przywrócenia formy budynku do stanu świetności, było podniesienie izolacyjności termicznej ścian kurtynowych. Cel został osiągnięty dzięki zastosowaniu nowoczesnych profili aluminiowych wypełnionych szybami o szmaragdowej barwie wiernie powtarzającej rozwiązania wizualne sprzed ponad pół wieku.
Fabryka kreatywności - Fabryka Van Nelle w Rotterdamie
Stworzona na przełomie lat 20. i 30. XX wieku przez Johannesa Brinkmanna, Leenderta van der Vlugta i Marta Stama fabryka wyrobów tytoniowych i czekolady Van Nelle od samego początku uznawana była, za obiekt wyjątkowy. Sam Le Corbusier widział w niej prototyp nowoczesnego miejsca pracy, które zapewnia robotnikom doskonale warunki (doświetlone hale, szatnie z natryskami).
Kompleks budynków, który w 1986 roku uznany został za zabytek i objęty ochroną prawną, pełnił swą pierwotną rolę aż do 1996 roku. Wtedy to całość założenia została zakupiona przez prywatnego inwestora, który zadecydował o wstrzymaniu produkcji. Na szczęście kolejnym krokiem nie była rozbiórka czy też degradacja fabryki, a próba znalezienia dla niej nowego programu.
Już w kolejnym roku grupa deweloperów przy wydatnej pomocy władz Rotterdamu przejęła fabrykę rozpoczynając tym samym projekt określony mianem "Van Nelle Fabryka Designu". W murach poprzemysłowego obiektu przewidziano przestrzeni dla przemysłów kreatywnych oraz firm i pracowni związanych z nowymi technologiami. Sam budynek został poddany kompleksowym pracom restauratorskim pod kierownictwem pracowni Wessela de Jonge, który postanowił przywrócić go do stanu z początku lat 30. XX wieku.
Nowoczesność i zdrowie - sanatorium Zonnestraal w Hilversum
Zaprojektowane przez Jana Duikera sanatorium dla gruźlików Zonnestraal w holenderskim Hilversum jest realizacją wyjątkową. Wzniesiony w 1927 roku obiekt został przewidziany jako... budynek tymczasowy! Duiker zgodnie z panującymi wówczas przekonaniami zakładał, iż gruźlica jako choroba zostanie całkowicie wyeliminowana w ciągu 40 lat, a zatem budynek sanatorium nie będzie już później potrzebny.
Efektem tak określonych założeń projektowych było stosowanie rozwiązań o stosunkowo niewielkiej trwałości, co z kolei skutkowało dość szybką destrukcją obiektu. Na początku lat 90. XX wieku sanatoryjne pawilony były w stanie ruiny. Mimo tego w 1995 roku obiekt został rekomendowany do wpisu na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Równolegle rozpoczęto prace, których celem było uratowanie dzieła Duikera przed całkowitym zniszczeniem.
Prace prowadzone były przez Wessela de Jonge, który musiał nie tylko przywrócić dawny blask Zonnestraal, ale także opracować nowy program funkcjonalny. Budynek, który został idealnie dostosowany do potrzeb sanatorium nie był w stanie pomieścić zupełnie odmiennych funkcji (jak miało to miejsce w fabryce Van Nelle) i pozostał obiektem służby zdrowia. W samej formie wprowadzone zostały niewielkie zmiany uwarunkowane współczesnymi wymogami technicznymi - zastosowano nową ślusarkę okienną w ramach o gabarytach i kształtach wiernie powtarzających rozwiązania Duikera. Stropodachy oraz fragmenty ścian zewnętrznych ocieplono, a ponadto wprowadzono dyskretny, całkowicie przeszklony szyb windy.
Galeria w dawnej bożnicy - Nowa Synagoga w Żylinie
W latach 1929-1931 Peter Behrens zrealizował gmach Nowej Synagogi w Żylinie na Słowacji. Obiekt miał odzwierciedlać aspiracje postępowej części tamtejszej społeczności żydowskiej. Stąd też nowoczesna, żelbetowa konstrukcja oraz prosta, modernistyczna bryła budowli, która do tradycyjnych form bożnicy nawiązywała w sposób delikatny i dość swobodny.
W czasie II Wojny Światowej synagoga została sprofanowana, a jej niegdysiejsi użytkownicy w większości zamordowani. Władze komunistycznej Czechosłowacji zadecydowały o przekształceniu dzieła Behrensa w kino. Z wnętrz usunięto pozostałości świadczące o pierwotnym przeznaczeniu oraz dodano socrealistyczne dekoracje. W kolejnych dekadach dawna synagoga pełniła także rolę auli jednej z uczelni wyższych, a ostatecznie, na początku XXI wieku, została wyłączona z jakiegokolwiek użytkowania.
Od tego momentu historia zaprojektowanego przez Behrensa budynku związana jest nierozłącznie z grupą młodych mieszkańców Żyliny skupionych wokół stowarzyszenia Stanica. Postanowili oni przywrócić synagodze dawne znaczenie w przestrzeni miasta - tym razem jako przestrzeni ekspozycyjnej i galerii sztuki współczesnej. Powołany do życia projekt Nova Synagoga/Kunsthalle Zilina zakładał adaptację wnętrza na potrzeby wystawiennicze oraz pełną restaurację elewacji budynku. Dzięki zaangażowaniu lokalnej społeczności oraz miejscowych przedsiębiorstw krok po kroku odtwarzane są historyczne detale na fasadach. Równocześnie wnętrza będą utrzymane w konwencji na wskroś nowoczesnej, bowiem zamierzeniem inicjatorów całego przedsięwzięcia jest stworzenie przestrzeni maksymalnie neutralnej i podatnej na adaptacje.
Dzieło kompletne - budynek Isokon w Londynie
ISOKON powstał w Wielkiej Brytanii w końcu lat 20. XX wieku, jako firma projektująca modernistyczne meble oraz niewielkie budynki, której przewodził Wells Coates. To właśnie jego dziełem był ukończony w 1934 roku Isokon Building - realizacja która stała się jednocześnie manifestem twórcy.
Wzniesiony w północnej części Londynu budynek mieszkalny wielorodzinny realizował program "mieszkania minimum", zapewniającego mieszkańcom niezbędne wygody. Program funkcjonalny przypominał podobne realizacje w innych miejscach ówczesnej Europy, takie jak dom Hansa Scharouna na wystawie WuWa we Wrocławiu czy osiedle WSM w Warszawie zaprojektowane przez małżeństwo Syrkusów.
Od samego początku użytkownicy Isokonu musieli borykać się z wieloma usterkami technicznymi. Nic dziwnego, że w 1955 roku zdecydowali się na "remont", który polegał między innymi na montażu okien PCV i dodaniu gipsowych ozdób. Pod koniec XX wieku stan budynku był tak zły, że poważnie rozważano jego rozbiórkę. Na szczęście w 1999 roku rozpoczęła się rewaloryzacja prowadzona przez pracownię Avanti Architects. Wymieniono warstwy izolacyjne, instalacje oraz odtworzono oryginalne detale architektoniczne. Same żelbetowe ściany zewnętrzne piaskowano przez ponad 2 miesiące by przywrócić je do pierwotnego stanu. We wnętrzach ponownie pojawiły się elementy wyposażenia oraz meble zaprojektowane przez wojną przez Isokon.
Dom prerii - Robie House w Chicago
Zaprojektowany w 1909 roku przez Franka Lloyda Wrighta Robie House w Chicago stanowi jeden z najwspanialszych przykładów stylu domów prerii. O jego wyjątkowym znaczeniu dla całej amerykańskiej architektury świadczy dobitnie fakt, iż już na początku lat 60. XX wieku został uznany za zabytek i objęty ochroną.
Dzieło Wrighta nie zawsze było prywatnym domem - przez pewien czas Robie House pełnił rolę domu studenckiego oraz siedziby wydziału stosunków międzynarodowych Uniwersytetu Chicagowskiego. Dopiero od 1997 roku obiekt jest zarządzany przez Frank Lloyd Wright Preservation Trust - organizację zajmującą się badaniem i ochroną spuścizny po sławnym architekcie. Wspólnym wysiłkiem trustu oraz pracowni Harboe Architects udało się przywrócić budynek do stanu z 1910 roku. Architektura poddana została pełnej restauracji, usunięto efekty późniejszych przekształceń, a wnętrza wypełniono oryginalnymi artefaktami.
Skomentuj:
Modernizowanie modernizmu. Jak to robią na świecie [PRZEGLĄD]