Mniej znaczy więcej - architektura mistrza minimalizmu

Pawilon Barcelona - 1929

To jeden z najbardziej rozpoznawalnych budynków w historii architektury. Pawilon Barcelona powstał na wystawę światową w 1929 i reprezentował najnowsze osiągnięcia niemieckiej architektury. Ludwig Mies van der Rohe połączył klarowność i oszczędność bryły z drogimi materiałami. Struktura i rysunek marmuru, onyksu, trawertynu oraz chromowanych świecących słupów konstrukcyjnych pełniły funkcję nowego ornamentu. Oszczędność formy połączono z bogactwem naturalnych materiałów zastosowanych do wykonania pawilonu.

Jeden z najsłynniejszych modernistycznych budynków, arcydzieło Miesa van der Rohe, czyli niemiecki pawilon na światową wystawę w Barcelonie w 1929 roku, fot. Wojtek Gurak

Ściany stanowią wolnostojące elementy, odseparowane od reszty budynku, uwolnione od swojej tradycyjnej funkcji nośnej. Strop parterowego pawilonu spoczywa bowiem na stalowych kolumnach o przekroju krzyżowym. Lewitująca horyzontalna płaszczyzna dachu biegnie równolegle do podstawy budynku. Na tym postumencie rozstawiono kompozycję gładkich przegród z luksusowych kamieni, marmur, trawertynu, onyksu oraz szkła.

fot. Wojtek Gurak

Warto zwrócić uwagę na misternie przemyślaną kompozycję i zestawienie poszczególnych materiałów ze względu na różną przezroczystość i rysunek powierzchni. Pełne mury zestawiono z półprzeźroczystym szkłem mlecznym, podobnie prześwitującym z lekka trawertynem oraz z zupełnie transparentnym szkłem. Gra prostych form połączona jest z misterną, plastyczną kompozycją materiałów, dzięki czemu budynek jest intrygujący i pozbawiony nudy.

Wikimedia Commons fot. Vicens

Elementem, który kontrastuje z modernistycznym wyglądem budynku jest klasycyzująca rzeźba Georga Kolbe ustawiona w basenie otoczonym murem. Przy okazji warto wspomnieć, że moderniści chętnie odwoływali się do tradycji architektonicznej antyku. Poszukiwali przecież idealnych proporcji, rytmicznych struktur i klarowności bryły.

Nowa Galeria Narodowa w Berlinie - 1962

Nowa Galeria Narodowa w Berlinie to jedyny budynek wzniesiony przez Miesa van der Rohe na terenie Niemiec po zakończeniu II wojny światowej. Budowę ukończono w 1968 roku, rok przed śmiercią architekta. Pawilon w pełni odzwierciedla koncepcję wolnego planu i uniwersalnej, wielofunkcyjnej przestrzeni, którą można aranżować według potrzeb. Budynek zbudowano na planie kwadratu, z charakterystycznymi przeszkleniami i dachem wychodzącym poza obrys bryły.

ANDREAS LEVERS, flickr.com

Stalowy dach wspiera się na ośmiu słupach o przekroju równoramiennego krzyża. Zastosowana konstrukcja uwalnia ściany od konieczności przenoszenia ciężaru. Dzięki temu rozwiązaniu przeszklona hala ma w pełni otwartą, wolną przestrzeń zaakcentowaną jedynie klatką schodową prowadzącą na dolny poziom muzeum. Wnętrze galerii wyposażono w meble z kolekcji Barcelona zaprojektowane przez Miesa van der Rohe i Lilly Reich.

K.Lee, CC BY-SA 3.0

Pawilon Crown Hall Chicago - 1956

W latach 1941-58 Ludwig Mies van der Rohe zaprojektował kampus uniwersytecki dla Illnois Institute of Technology. Powstały 22 budynki na trwałe określające modernistyczny charakter tego miejsca. W chicagowskim kampusie zabrakło plastycznej gry fakturą i rysunkiem drogich, naturalnych materiałów. W zamian za to niemiecki architekt użył prostych i tanich materiałów, głównie cegły, i skupił się na podkreśleniu konstrukcji budynków. Te minimalistyczne prostopadłościany składają się jedynie ze szkła, cegły i stalowej konstrukcji widocznej na elewacji.

Pawilon Crown Hall, Chicago, 1956, fot. joe ravi (wikimedia commons)

Budynkiem, który wyróżnia się na tle powtarzalnych, lecz harmonijnie zakomponowanych brył kampusu Illinois, jest Pawilon Crown Hall - siedziba Szkoły Architektury. Budynek jest całkowicie szklany, tworzy go rząd rytmicznych pionowych podpór ze stali, które widoczne są na elewacji. Olbrzymie ramy podtrzymają płaski strop. Do szkoły prowadzą gładkie, białe i szerokie schody składające się z samych płaszczyzn z niewidocznym mocowaniem.

W tym budynku Ludwig Mies van der Rohe po raz pierwszy stworzył wielką wielofunkcyjną przestrzeń, którą dzięki przesuwnym ścianom i mobilnemu wyposażeniu można aranżować i wykorzystywać na wiele sposobów. Było to możliwe dzięki usytuowaniu pozostałych funkcji w przyziemiu, w doświetlonej, niskiej kondygnacji. Tymi słowami architekt uzasadniał koncepcję wnętrza:

My tworzymy formę pragmatyczną i zadowalającą, i do jej wnętrza wprowadzamy różne funkcje. Dzisiaj to jedyny praktyczny sposób budowania, bo funkcje zmieniają się ciągle, a budynku nie sposób zmienić małym kosztem.

Willa Tugendhatów w Brnie - 1929-1930

Luksusowa willa Tugendhatów została zbudowana w latach 1929-1930 w Brnie w północnej części miasta dla przemysłowca Fritza Tugendhata i jego żony Grety. Dla architekta punktem wyjścia przy projekcie była niecodzienna parcela o dużym stopniu nachylenia, która opadała od drogi stromo w dół. Przy ulicy widać tylko niepozorny parterowy budynek, ale od strony ogrodu willa ukazuje swoją prawdziwą wielkość - mierzy bowiem aż 3 kondygnacje. Wchodzi się więc niejako na najwyższym piętrze, a kolejne poziomy schodzą niżej, zgodnie ze spadkiem terenu.

Mies van der Rohe. Leben und Werk? Franz Schulze, Ernst

Na samej górze powstały sypialnie z wyjściem na rozległy taras i widokiem na panoramę starego Brna. Piętro niżej znajduje się olbrzymia przestrzeń dzienna licząca 235 metrów kwadratowych. Ma całkowicie przeszklone ściany, których olbrzymie tafle przesuwają się na szynach otwierając salon i jadalnię na ogród.

Mies van der Rohe. Leben und Werk? Franz Schulze, Ernst

W willi Tugendhatów Mies zastosował wiele analogicznych rozwiązań jak w barcelońskim pawilonie - podobne krzyżowe, chromowane kolumny, wolnostojące ściany z luksusowych kamieni. W berneńskiej willi ściany pokrywa onyks, a półokrągłe przepierzenie jadalni oblicowano panelami z mahoniu. Wyposażenie willi to wspólne dzieło architekta i Lilly Reich.

Seagram Building w Nowym Yorku - 1954-1958

Wieżowiec w Nowym Yorku na Manhattanie swoją formę zawdzięcza wspólnej pracy projektowej Ludwiga Mies van der Rohe i Philipa Johnsona. Pierwsze rysunki wysokościowców ze szkła i stali Mies van der Rohe tworzył jeszcze przed wojną. Niestety, nie doczekały się one realizacji. Dopiero po II wojnie światowej możliwe było zrealizowanie od dawna odkładanych planów. Seagram Building ma charakterystyczną, prostopadłościenną bryłę. Wykonano go ze szkła i brązu. Fasada jest niezwykle prosta, gładka, pozbawiona zdobień i wykuszy.

Seagram Building, Nowy Jork, fot. Jules Antonio, Flickr,CC BY-SA 2.0

Choć architekt odżegnywał się od jakiekolwiek stylowości, Seagram Building zalicza się do tzw. nurtu międzynarodowego w architekturze. Budynek liczy 38 kondygnacji i 157 metrów wysokości. W 1984 roku otrzymał nagrodę Twenty-five-year Award przyznawaną przez American Institute of Architects.

Dom Pani Farnsworth 1945-1950

Dom Pani Farnsworth to zrealizowane marzenie o szklanym domu. Budynek ma układ asymetryczny i podłużny rzut. Podłogę uniesiono na pilotis, przez co bryła sprawia wrażenie niezwykle lekkiej, lewitującej. Konstrukcja nośna opiera się na stalowych, malowanych na biało ramach - to na nich rozpięty jest płaski strop. Pawilon jest zupełnie przeszklony, co daje wrażenie ciągłości przestrzeni, połączenia wnętrza i zewnętrza, tak chętnie podkreślanego w modernistycznych realizacjach.

Jack E. Boucher, photographer - Library of Congress, Prints and Photographs Division, Historic American Buildings Survey, HABS: ILL,47-PLAN.V,1-5

Dom Pani Farnsworth to kolejna realizacja przestrzeni uniwersalnej, możliwej do ciągłej aranżacji za pomocą mebli zgodnie z potrzebami użytkowników. Jedynymi na stałe zaaranżowanymi strefami są kuchnia i łazienka, co wiąże się z rozplanowaniem instalacji wewnątrz budynku. Dom uniesiony jest na słupach - pilotis, które nie tylko pełnią funkcję estetyczną - ma to wymierny, praktyczny wymiar. Parter domu chroniony jest w ten sposób przez zalaniem spowodowanym wiosennymi wylewami znajdującej się nieopodal rzeki.

flickr.com: jalbertgagnier

Blok na osiedlu Weissenhof 1927

Blok na osiedlu mieszkaniowym Weissenhof powstał na wystawę Werkbundu w Stuttgarcie w 1927 roku. Konstrukcja budynku nie ujawnia się w tym wypadku na elewacji, lecz w środku obiektu. Architektowi zależało na zastosowaniu po raz pierwszy w takiej skali swobodnego planu. Uwolnienie ścian od funkcji konstrukcyjnej dzięki zastosowaniu szkieletu ze stali pozwoliło mu nie tylko na swobodne kształtowanie elewacji, gdzie umieścił pasmowe okna, ale i wnętrz. Dzięki temu każde z 24 mieszkań można było dowolnie rozplanować. Mies van der Rohe chciał pójść jeszcze o krok dalej i zaprojektował ruchome ściany. Jednak ze względu na duże koszty realizacji zrezygnowano z tego rozwiązania.

Wikimedia Commons Shaqspeare

Uwolnienie pomieszczeń o ściśle przypisanej im funkcji i stworzenie jednorodnej przestrzeni uniwersalnej jest trudne w przypadku budownictwa mieszkalnego. W tym projekcie udało się to prawie całkowicie, jedynie piony kuchni i łazienek są niezmienne, pozostałe podziały pomieszczeń na różnych kondygnacjach różnią się zupełnie. Tym samym Mies van der Rohe stworzył w bloku w Weissenhof najbardziej sugestywną i przekonywującą demonstrację koncepcji swobodnego planu, jaką widziano do tej pory, przebijając Le Corbusiera, który poświęcił temu zagadnieniu najwięcej pism teoretycznych.

fot:karaian, flickr.com

Willa Langego w Krefeld 1927-1930

Willa Langego w Krefeld z lat 1927-1930 jest zwarta i surowa. Głównym materiałem zastosowanym do budowy jest cegła. Budynek wydaje się nawet celowo przyciężki i niezgrabny, choć po dokładniejszej analizie dostrzec można wyrafinowany system proporcji zastosowany przez architekta. To kompozycja z ułożonych kaskadowo prostopadłościanów, co wpływa na doświetlenie całej strefy wnętrza.

Wikimedia Commons Hans Peter Schaefer

Modernistyczne bryły ułożone według klarownego, geometrycznego planu projektowane w I połowie XX wieku do dziś stanowią inspirację dla architektów. Nie lada wyzwaniem jest takie ułożenie prostopadłościanów, by stworzyć funkcjonalny budynek o zróżnicowanych elewacjach.

Wikimedia Commons Hans Peter Schaefer

Meble i słynny fotel Barcelona 1929

Mies van der Rohe zasłynął nie tylko projektowaniem przeszklonych willi, pawilonów na wolnym planie i wieżowców. W jego dorobku niezwykle ważne są meble współtworzone razem z Lilly Reich. Najsłynniejszy to fotel Barcelona, stworzony jako element wyposażenia słynnego pawilonu o tej samej nazwie. Seria Barcelona został poszerzona o podnóżki, kanapy i fotele, a jej ponadczasowy wzór wszedł na stałe do klasyki designu. Do dziś meble te pojawiają się w reprezentacyjnych przestrzeniach budynków, takich jak halle i gabinety dyrektorskie.

Fotel Barcelona w luksusowej willi Tugendhatów w Brnie

corbis