Najlepsze budynki w Małopolsce

Kraków ze względu na swoje nagromadzenie wartości historycznych i kulturowych wydaje się być najbardziej konserwatywnym regionem w Polsce. W powszechnym mniemaniu panującym wśród architektów, to właśnie tutaj najtrudniej o dobrą współczesną architekturę, ponieważ każda niestandardowa propozycja skazana jest na niepowodzenie. Na przeszkodzie stoją bowiem rzesze obrońców zabytków, konserwatorzy, urzędnicy i sami mieszkańcy, które negują każdy przejaw nowoczesności.

Czy aby jednak nie jest to zbyt daleko idące uproszczanie? Organizowany co dwa lata konkurs architektoniczny o Nagrodę Województwa Małopolskiego im. Stanisława Witkiewicza zdaje się przełamywać te stereotypy.

Choć ma służyć promowaniu tych realizacji, które sprzyjają ochronie i kształtowaniu krajobrazu kulturowego Małopolski, to jednak za każdym razem pokazuje, że szacunek do historii regionu nie musi  oznaczać formaliny. Za każdym razem odkrywa też budynki, które nawiązują w sposób twórczy i nowatorski do najbardziej reprezentatywnych cech zabudowy regionalnej.

Inicjatorem i organizatorem Nagrody im. Stanisława Witkiewicza przyznawanej w ramach konkursu jest Województwo Małopolskie, przy współpracy Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia Architektów Polskich wspieranego przez Oddział Podhalańsko-Nowosądecki Stowarzyszenia Architektów Polskich.

Nagrody przyznawane są w trzech kategoriach: architektura użyteczności publicznej (w tym mała architektura i zagospodarowanie przestrzeni), architektura mieszkaniowa oraz architektura sakralna. Nagrodę otrzymuje zarówno projektant jak i inwestor nagrodzonej realizacji.

W tym roku nagrodzono trzy budynki - dwa w kategorii użyteczności publicznej i jeden w mieszkalnej. Nie przyznano nagrody w kategorii obiekty sakralne.

Fort Węgrzyce

Równorzędną nagrodę w kategorii obiekty użyteczności publicznej otrzymała adaptacja i rozbudowa fortu Węgrzyce, który stanowi części systemu fortyfikacji Twierdzy Kraków. Projekt wykonany przez projektantów: Jacek Poproch, Bartłomiej Sitarski, Michał Szymanowski wydaje się być przełomem w myśleniu o modernizacji krakowskich fortów.

Dotychczas większość obiektów tego unikalnego zespołu militarnych budowli otaczających miasto, była tylko prowizorycznie zabezpieczona, te którym udało się znaleźć nową funkcję nie zawsze zachwycają swoim "nowym życiem". Zazwyczaj prace dotyczą odnowienia zewnętrznych murów, rzadko jednak działania służą renowacji wnętrz. Te zazwyczaj są całkowicie przebudowywane przy utracie charakteru fortu i wielu pierwotnych elementów. Tak było m.in. z Fortem 2 "Kościuszko" (działa tam radio RMF FM, hotel i kawiarnie) czy w Forcie pancernym "Barycz", gdzie funkcjonuje ośrodek szkoleniowy Urzędu Wojewódzkiego.

Zagospodarowane zostały również: Bastion "Kleparz", Fort "Krzesławice" (Młodzieżowy Dom Kultury), Fort "Zielonki" (hotel, strzelnice sportowe) , Fort "Grębałów" (szkółka jeździecka), Fort "Olszanica" (hotelik i bar) , Fort "Tonie" (Fundacja Aktywnej Ochrony Zabytków Techniki i Dziedzictwa Kulturowego) oraz Fort "Winnica' (warsztat naprawy i konserwacji mebli).

Prawie żadna z tych adaptacji nie wniosła nowych wartości architektonicznych. Oprócz kilku przypadków nie uratowano lub nie odtworzono historycznych elementów wyposażenia budowli czy detali architektonicznych.

Nagrodzona adaptacja Fortu "Węgrzce" budowanego w latach 1892-96, miała jednak więcej szczęścia. Jej nowy właściciel firma Equus, z wielką pieczołowitością odgruzował oraz zabezpieczył budynek i pozostałe elementy wyposażenia, odtworzył też i uzupełnił szereg zniszczonych lub skradzionych przez zbieraczy złomu elementów obiektu.

Przeprowadzona w pierwszym etapie adaptacja fortu na potrzeby biurowe firmy uzyskała w 2006 roku nagrodę w konkursie imienia profesora Janusza Bogdanowskiego. Obecnie nagrodzono projekt nadbudowy, który stanowi kolejny etap przywracania życia zasłużonej budowli.

Wstępny, dość śmiały jak na krakowskie realia, projekt konsultowany był przez niemal pół roku z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Efekt końcowy to wynik kompromisu, jednak zadowalający zarówno służby konserwatorskie jaki i inwestora.

W miejscu tarasu obserwacyjnego na dachu Fortu (w okresie przerw między działaniami wojennymi był on zabezpieczony prowizorycznym dachem drewnianym) zaprojektowano formę, która nigdy w tym miejscu nie istniała, ale która swoją skalą, detalem, materiałem, a przede wszystkim charakterem nawiązuje do stylistyki fortu pancernego.

Na kilkumetrowej grubości betonowym stropie ustawiono stalowo-drewnianą konstrukcję o przekroju elipsy. Otwarta na przestrzał tuba mieści w sobie nową funkcję biurową, a przy okazji daje możliwość eksponowania historycznych pozostałości fortu (betonowe schody prowadzące na szczyt tarasu obserwacyjnego, windy amunicyjne pokazane dzięki fragmentom szklanej podłogi, ślad po nieudanej próbie wysadzenia w powietrze części schodów).

Odtworzono zniszczone stalowe wyłazy, drzwi i klapy, a wszystkie nowe detale architektoniczne podporządkowano tej stylistyce.

Obecna inwestycja jest próbą twórczego dialogu starego z nowym. Dialogu w którym żadna ze stron nie traci swojej autonomii i żadna nie rości sobie praw do pierwszeństwa.

Stacja paliw w Sierczy

Równorzędną Nagrodę Województwa Małopolskiego im. Stanisława Witkiewicza w 2010 roku w kategorii architektura użyteczności publicznej otrzymał pawilon obsługi stacji paliw w Sierczy (gmina Wieliczka) prezentowany już wcześniej w BRYLE. Realizacja gliwickiej pracowni Group_A Architects była w ostatnim czasie największym wydarzeniem architektonicznym w Małopolsce, choć dotyczyła tak prozaicznego obiektu!

Wszystko za sprawą wyrafinowanej bryły i niestandardowym rozwiązaniom, które zrehabilitowały tę dotychczas zaniedbywaną przez architektów funkcję. Sukces w Sierczy wynikał przede wszystkim z dobrej chęci inwestora, który zamiast postawić kolejną budę, jakie zazwyczaj towarzyszą stacjom benzynowym, miał ambicję stworzyć pierwszy obiekt stanowiący zaczątek nowego centrumwsi.

Inwestor, lokalny patriota i pasjonat tutejszej historii, postanowił zainicjować rewitalizację Sierczy od swojej inwestycji. W bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się klasztor w budynku byłego dworu oraz renomowane w Krakowie i okolicach przedszkole, szkoła podstawowa,kościół, warsztaty, biura oraz stadnina koni z dużymi padokami. Teren wyraźnie spada w kierunku południowym i otwiera panoramiczny szeroki widok na stadninę, padoki oraz wieś w dolinie i góry w oddali. Już dziś miejsce to funkcjonuje jako nieformalny rynek wsi - betonowy parking przy stacji i stadninie pełni funkcję placu na lokalne imprezy.

Inwestor zlecając zaprojektowanie pawilonu obsługi istniejącej starej stacji paliw chciał poprawić jej standard, wzbogacić o dodatkowe funkcje najbliższą okolicę a jednocześnie zaprotestować przeciwko brzydocie powstającej wokół otaczającej nas i rażącej jakością architektury.

Architekci przyjęli zdecydowane stanowisko negacji estetycznych rozwiązań ogólnie stosowanych w tego typu obiektach. Nadali pawilonowi formę lekką i transparentną, poprzez duże przeszklenia i oderwanie bryły, stojącej na płycie betonowej, która zdaje się lewitować nad pochyłem terenem.

Oparty na planie trapezu obiekt wpisuje się w zakole drogi, jednak jego bryłę wzbogacają wcięcia tworzące podcienia i tarasy. Budynek sprzyja przesiadywaniu, a jego największy taras oferuje widoki na całą dolinę. Odwiedzaniu budynku sprzyja też małe bistro, które jest pierwszą kawiarnią z prawdziwego zdarzenia w centrum wsi.

Nowoczesny, by nie rzec awangardowy budynek otrzymał nagrodę w konkursie stawiającym na związki z architekturą regionalną głównie poprzez swoje doskonałe wpisanie w krajobraz. Stacja projektu Group_A Architects wydaj się być uszyta idealnie dla Sierczy, więcej, wydaje się tak dobrze "siedzieć w krajobrazie", jakby stała tam już od lat.

Dom w Burowie

W kategorii budynki mieszkalne Nagrodę Województwa Małopolskiego im. Stanisława Witkiewicza otrzymał dom jednorodzinny w Burowie (gmina Zabierzów) autorstwa Biura Architektonicznego Wizja. 

W tekście wykorzystano materiały organizatora konkursu.