11.1.11 - koniec Brutala z Katowic

Kalendarium historii dworca w Katowicach:

1846 rok (3 październik) - Katowice zyskują pierwsze połączenie kolejowe, stacja znalazła się na ważnej trasie Wrocław-Mysłowice-Warszawa-Wiedeń.

1859 roku - powstaje pierwszy duży budynek dworcowy.

1906 roku - dworzec został przebudowany, zyskał dwie secesyjne hale o kolebkowym sklepieniu, które stanęły po obu stronach budynku administracyjnego.

lata 20. - rozbudowa i podwyższenie budynku administracyjnego.

lata 50. - stary dworzec okazje się za mały, pojawia się pomysł budowy nowego dworca.

1955 rok (12 października) - wydano zgodę na budowę nowego dworca 300 metrów na zachód od starego dworca (w miejscu stacji Katowice Towarowa).

1956 rok - zatwierdzono projekt budowy infrastruktury nowego dworca (perony, torowisko, tunele) bez budynku stacji.

1958 (12 sierpnia) - Minister Komunikacji zatwierdza program użytkowy nowego dworca.

1958 rok - pod koniec tego roku funkcjonowały już dwa perony nowej stacji wraz z częścią tuneli podziemnych, a także tymczasowy pawilon (stare pudło wagonu) od strony ul. Stawowej.

1959 rok - na początku roku Katowicki Oddział SARP na zlecenie Ministerstwa Kolei ogłasza zamknięty konkurs architektoniczny na projekt koncepcyjny dworca kolejowego w Katowicach (zaproszono 7 pracowni, jedną z Krakowa, 2 ze Śląska i 4 z Warszawy).

1959 rok (od 15 lutego do 31 lipca) - czas opracowywania prac konkursowych.

1959 rok (19 września) - wyniki konkursu, bezapelacyjnie zwycięża praca nr 3. (nie przyznano 2. ani 3. nagrody) w składzie architekci Wacław Kłyszewski, Jerzy Mokrzyński i Eugeniusz Wierzbicki, zwani w środowisku "warszawskimi tygrysami" oraz konstruktor Wacław Zalewski.

1960 rok - Miastoprojekt Stolica-Południe, w którym pracowali Mokrzyński, Kłyszewski i Wierzbicki, przystąpiło do opracowywania projektu opartego na pracy konkursowej.

1960-1966 - dalsze prace projektowe, przygotowanie do inwestycji.

1962 roku - Wacław Zalewski, konstruktor dworca (oraz Spodka i warszawskiego Supersamu) emigruje z Polski, do której już nigdy nie wraca.

1964 rok (16 czerwca) - uroczyste otwarcie pawilonu południowego dworca od strony tzw. pl. Andrzeja, a właściwie placu Oddziałów Młodzieży Powstańczej.

1965 rok - ukończono budowę układu torowego nowej stacji.

1965-1966 - wyburzenie kilkunastu budynków (substandardowych kamienic i budynków usługowych) w rejonie ul. Młyńskiej i Stawowej, przygotowanie placu budowy.

1966 rok - w czwartym kwartale tego roku ruszyła budowa właściwego budynku dworcowego.

1967 rok - budowa eksperymentalnego kielicha w skali 1:1 na terenie Zakładu Badań i Doświadczeń Śląskiego Zjednoczenia Budownictwa Przemysłowego w Katowicach-Wełnowcu (dzisiejszy Instytut Technik Budowlanych), który stoi tam do dziś. To obecnie jedyny zachowany kielich w Polsce.

1967 rok - pod koniec tego roku ukończono tunel pod peronem 4., urządzono w nim prowizoryczną poczekalnię.

1968 rok - Kłyszewski, Mokrzyński i Wierzbicki otrzymują "polskiego Pritzkera", czyli Honorową Nagrodę SARP "za wybitne zasługi dla rozwoju współczesnej architektury polskiej".

wrzesień 1968 - wrzesień 1969 - wykonano wszystkie 16 żelbetowych kielichów.

1971 rok (21 lipca) - przekazano do próbnej eksploatacji pierwsze w Katowicach ruchome schody prowadzące na peron 4.

1971 rok (4 grudnia) - w Barbórkę częściowo udostępniono podróżnym nowy dworzec, to historyczna data narodzin Brutala z Katowic, do dyspozycji była wówczas górna hala, środkowy tunel oraz część pasażu handlowo-usługowego.

1972 (1 maja) - rozpoczęto montaż dworcowych neonów.

1972 (22 lipca) - oficjalne otwarcie dworca w dniu święta 22 lipca (obchodzone w czasach PRL-u Narodowe Święto Odrodzenia Polski).

1991 rok - umiera Eugeniusz Wierzbicki.

1993 rok - odbywa się koncepcyjny konkurs architektoniczno-urbanistyczny na zagospodarowanie Placu Szewczyka, zwycięża praca architektów Jana Pallado i Aleksandra Skupina, którzy planowali szereg plomb usługowych, biurowych z parkingami wielopoziomowymi zabudowując skwer przy Urzędzie Miasta i puste ściany szczytowe kamienic, stojących wzdłuż ul. 3 Maja i Słowackiego.

1997 rok - umiera Jerzy Mokrzyński.

2000 rok - umiera ostatni z "warszawskich tygrysów" - Wacław Kłyszewski.

2000 rok - PKP do spółki miastem ogłasza przetarg na przebudowę dworca, placu Szewczyka i placu Oddziałów Młodzieży Powstańczej. Wygrał holenderski potentat ING Real Estate, który zamierzał wyburzyć dworzec i zbudować nowy (bezpośrednio nad peronami) wraz z centrum handlowym. Jednak w toku dalszych rozmów miasto i PKP zrezygnowały ze współpracy z inwestorem.

2005 (styczeń) - drugi przetarg na przebudowę katowickiego dworca wygrała bliżej nieznana firma Polish Transport Holdings. W przetargu pokonała trzy firmy: holenderską ING Real Estate, niemiecką ECE i krakowską MK Projekt, bo jako jedyna złożyła wniosek. Polish Transport Holdings planował wyburzyć dworzec i zbudować nowy, mniejszy, większą część terenu przeznaczał na budowę centrum handlowo-usługowego.

2005 (kwiecień) - PKP unieważnia przetargu ponieważ firma Polish Transport Holdings nie przedstawiła dokumentów potwierdzających jej wiarygodność finansową.

2006 rok - PKP zapowiada, że przebuduje dworzec w Katowicach przy pomocy prywatnego inwestora. Po raz pierwszy pojawiają się tak wyraźne sygnały o wyburzeniu unikatowej hali z kielichami. Rusza obrona dworca przed wyburzeniem, która aktywizuje środowiska architektoniczne i historyków sztuki.

październik 2007 - grudzień 2008 - trwają zamknięte rokowania pomiędzy PKP, a 18 potencjalnymi inwestorami (startują m.in. holenderski ING Real Estate, węgierski TriGranit, belgijskie Ghelamco oraz Globe Trade Centre S.A.) Przetarg wygrywa ostatecznie hiszpańska firma Neinver, która w Polsce dotychczas budowała centra outletowe. Dobra wiadomość dla obrońców dworca - inwestor obiecuje zachować kielichową halę, choć nie było to warunkiem w przetargu.

2009 rok (lipiec) - PKP podpisuje umowę z Neinver Polska. Prezentacja wizualizacji nowego dworca wraz z galerią handlową projektu SUD Architectes, który zakłada obudowanie kielichowej hali nowym obiektem.

2009 rok (24 sierpnia) - na konferencji prasowej w katowickim magistracie firma Neinver ogłasza, że wyburzy katowicki dworzec, swoje stanowisko podpiera złym stanem technicznym konstrukcji kielichowej. Konserwator wojewódzka zapowiada wpisanie dworca do rejestru zabytków.

2010 rok (marzec) - Gazeta Wyborcza w Katowicach jako pierwsza podważa stanowisko inwestora, dociera do autorów ekspertyzy, profesorów budownictwa Politechniki Śląskiej, którzy uważają, że inwestor manipuluje wynikami ich badań. Wg naukowców dworzec wymaga tylko drobnych prac konserwatorskich i może jeszcze stać setki lat.

2010 rok (lipiec) - śląscy architekci apelują do inwestora o zmianę projektu, tak by zachowano unikatową halę z kielichami, proponują darmową pomoc przy projekcie.

2010 rok (9 sierpnia) - powstaje profil obrony dworca na facebook`u - Brutal z Katowic, który tylko w pierwszym tygodniu zdobył 1700 fanów (obecnie ma prawie 7 tys. i jest na 5. miejscu najpopularniejszych śląskich fanpage`ów). Profil służy popularyzacji dworca i architektury modernizmu.

2010 rok (19 sierpień) symboliczna sprzedaż jednego z kielichów architektowi Tomaszowi Koniorowi.

2010 rok (30 sierpnia) - pierwsza akcja protestacyjna pod dworcem zgromadziła ponad setkę zwolenników zachowania brutalistycznej hali dworcowej. Drugi kielich symbolicznie zakupił Bernard Tschumi, uznany amerykański architekt.

2010 rok (13 września) - druga akcja protestacyjna przybiera formę prawdziwej manifestacji - z transparentami, megafonem i skandowaniem haseł. Przez półtorej godziny około 80 osób skanduje i spaceruje po estakadzie.

2010 rok (19 października) - Brutal z Katowic ma swój dzień w czasie Śląskich Dni Architektury. W katowickiej Galerii Architektury odbywają się wykłady, warsztaty, wystawa oraz dyskusja - wszystko poświęcone dworcowi w Katowicach.

2010 (24 października) - zamknięto halę główną dworca, pozostawiono tylko wydzielone stalowym płotem przejście do podziemnych tuneli.

2010 (4 grudnia) - zamknięto Plac Szewczyka i tamtejszy dworzec autobusowy.

2010 (5 grudnia) - ostateczne zamknięcie hali dworcowej i estakady.

2010 (6 grudnia) - rozpoczęto wyburzenie estakady dworcowej.

22 grudnia 2010 godz. 14.30 - 11 stycznia 2011 roku godz.12.35 - 21 dni trwało wyburzanie brutalistycznej hali z 16 kielichami - unikatową konstrukcję rozwalały na kawałki dwie koparki z nożycami hydraulicznymi.

11.1.11. - historyczna data końca brutalizmu w architekturze polskiej. Brutal z Katowic nie zawiesza jednak swojej facebook`owej działalności! Obrońcy dworca zapowiadają teraz przypilnowanie, by kielichy zostały odtworzone zgodnie z pierwowzorem.

w planach: 2012 rok (maj) - ma być gotowy dworzec z otworzonymi kielichami wraz z podziemnym autobusowym centrum przesiadkowym.

w planach: 2013 rok (II kwartał) - otwarcie galerii katowickiej o powierzchni 52 tys. metrów kw.

opracował: Tomasz Malkowski

na podstawie: artykuły publikowane w katowickiej Gazecie Wyborczej; praca magisterska Alicji Gzowskiej ?Szesnaście żelbetowych kwiatów. Nowy dworzec kolejowy w Katowicach?, Instytut Historii Sztuki UW, lipiec 2009; forum SkyscraperCity.com; Adam Czyżewski ?Honorowa Nagroda SARP 1966-2006?, Warszawa 2006.