Juliusz Żórawski. Dom Wedla, Szklany Dom, Dom pod Żaglem. Tworzył brylanty warszawskiej moderny [ZNANI ARCHITEKCI]
W Warszawie lat 30. XX wieku, pośród dziewiętnastowiecznych, ciasnych i ciemnych kamienic, pojawił się oddech przyszłości: funkcjonalizm. Nurt modernizmu, który znalazł odzwierciedlenie w projektowanych przez Juliusza Żórawskiego warszawskich apartamentowcach.
Juliusz Żórawski uznawany jest za jednego z najbardziej wpływowych twórców modernizmu lat 30. Urodził się 2 października 1898 roku w Krakowie. W 1927 roku ukończył Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej. Do wybuchu II wojny światowej prowadził własną pracownię architektoniczną na ul. Korzeniowskiego w Warszawie, jednocześnie będąc asystentem m.in. w Katedrze Projektowania Monumentalnego na Politechnice Warszawskiej.
W 1932 roku były prezesem Polskiego Towarzystwa Architektów w Warszawie, wiceprezesem i skarbnikiem Związku Stowarzyszeń Architektów Polskich (1932–1933). Działał też w SARP od 1938 roku. Był członkiem, przewodniczącym Oddziału Warszawskiego, Sekretarzem Zarządu Głównego, członkiem Rady, prezesem Zarządu Okręgu i członkiem Zarządu Okręgu SARP.
W 1943 roku na Wydziale Architektury obronił tajny doktorat, na temat psychologicznego oddziaływania architektury na człowieka. Jego promotorem był Władysław Tatarkiewicz. Krótko po obronie, wyjechał do Zakopanego. Pracował w Urzędzie Budowanym Zarządu Miejskiego. Spędził tam dwa lata.
Po wojnie, Juliusz Żórawski został naczelnym architektem w warszawskim Centralnym Biurze Projektów Budownictwa Przemysłowego. Pełnił też funkcję głównego architekta w Biurze Studiów i Projektów Typowych Budownictwa Przemysłowego w Warszawie. W końcu osiadł na stałe w Krakowie. W 1945 roku został jednym z założycieli Wydziału Architektury Akademii Górniczej w Krakowie i pierwszym kierownikiem Katedry Architektury Przemysłowej Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej. Prowadził również wykłady na Wydziale Rzeźby krakowskiej ASP. W 1948 roku uzyskał tytuł profesorski.
Juliusz Żórawski: luksusowe warszawskie kamienice
Juliusz Żórawski jest szczególnie znany z awangardowych budynków mieszkalnych, projektowanych w oparciu o pięć zasad Le Corbusier'a, które bazują na konstrukcji słupowej z otwartym przyziemiem, wolnym planie kondygnacji oraz elewacji, szerokich pasach okien i płaskim, użytkowym dachu. Pięć zasad "papieża architektury" z łatwością odnajdziemy w warszawskich realizacjach Juliusza Żórawskiego. Przyjrzyjmy się im dokładniej.
Juliusz Żórawski: Szklany Dom - ul. Mickiewicza 34/36
Przywiązanie do twórczości Le Corbusier'a szczególnie widać w tzw. Szklanym Domu na warszawskim Żoliborzu. Budynek mieszkalny przy ul. Mickiewicza - ówczesny nr 24 (obecnie 34/36) w Warszawie wzniesiono w latach 1937-38 dla Państwowego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych Pracowników Umysłowych. Ówcześni mieszkańcy Warszawy uważali go za wyjątkowo luksusowy i nowoczesny.
W budynku znalazło się 110 wielopokojowych, dobrze doświetlonych przestronnych mieszkań. Były tu również eleganckie kabiny wind, podziemny garaż na 20 aut, własna kotłownia, zaplecze socjalne i trzy tarasy rekreacyjne na dachu. Istotny w tym dużym, kubaturowym budynku w kształcie litery L jest detal: podwinięte daszki nad wejściami i wywinięte nad najwyższą, cofniętą kondygnacją. Prześwit na parterze zamknięto dekoracyjnymi kutymi kratami z motywem róży wiatrów.
W czasie powstania warszawskiego Szklany Dom (w którym mieściło się dowództwo obwodu „Żoliborz” Armii Krajowej) został zniszczony. Budynek został wyremontowany w 1948 roku. Władze Warszawy urządziły w 1948r. na dachu budynku przyjęcie na cześć Pabla Picassa, który przyjechał do Polski na Światowy Kongres Intelektualistów we Wrocławiu. Szklany Dom znajduje się w rejestrze zabytków od 1989 roku
Juliusz Żórawski: Dom Wedla - ul. Puławska 28
Dom Wedla to budynek wzniesiony w 1936 roku u zbiegu ulic Puławskiej i Madalińskiego w Warszawie. Zaprojektowany został w stylu późnego funkcjonalizmu jako dom-aneks kamienicy przy ul. Puławskiej 28. Złożony ze skrzydła frontowego i oficyny środkowej - w rzucie w kształcie litery T. Bryła ma charakterystyczne nadwieszenie w formie wykusza na całej długości elewacji począwszy od piętra drugiego aż po tarasowy dach. Duże, szerokie okna ponownie tworzą charakterystyczne pasy, które urozmaicone są wnękami loggi balkonowych o tej samej szerokości. Wycofane, dwukondygnacyjne przyziemie jest zacienione, przez co główna bryła budynku sprawia wrażenie lewitowania nad ulicą. Naroża są przeszklone, a główne - dodatkowo zaokrąglone, co dodaje lekkości i harmonii. Na bocznej elewacji wycofane przyziemie licuje się z płaszczyzną na całej wysokości, a krawędź wykusza uzupełniona jest rytmicznie umieszczonymi balkonami. Ta część budynku jest zaakcentowana charakterystyczną, ażurową ścianką attyki wyniesionej ponad poziom dachu. Od 2019 roku na kratownicy znów znajduje się neon E. Wedel Czekolada - przedwojenną dekoracje, staraniem wspólnoty mieszkaniowej, odtworzyło Muzeum Neonów.
Tak, jak w przypadku Szklanego Domu, tak i Dom Wedla ma wartościowy detal i zróżnicowane materiały wykończeniowe. Wycofane przyziemie łącznie z częścią zwieńczoną attyką obłożone jest klinkierem w ceglastym kolorze, główna bryła jest otynkowana i podkreślona wertykalnym boniowaniem. Warte zauważenia są murowane balustrady loggi, czy płaskorzeźba lwicy na pierwszym piętrze zaokrąglonego naroża. Obiekt w 1996 roku został wpisany do rejestru zabytków, a 12 lat później przeszedł dość kontrowersyjną renowację.
Budynek jest niemal pozbawiony zdobień zewnętrznych. Jedynym elementem dekoracyjnym jest płaskorzeźba Tygrys autorstwa Stanisława Komaszewskiego. W holu znajduje się malowidło ścienne Zofii Stryjeńskiej Taniec góralski. Niestety nie zachowała się stojąca na wewnętrznym dziedzińcu rzeźba Koziołek (nazywana także Sielanką) również Stanisława Komaszewskiego.
Juliusz Żórawski: Dom pod Żaglem - Al. Przyjaciół 3
Aleja Przyjaciół była prawdopodobnie jedną z najbardziej eleganckich ulic w Warszawie końca lat 30. XX . Budynek pod adresem Al. Przyjaciół 3, nieopodal Placu na Rozdrożu w Warszawie wzniesiony został w 1935 roku na zlecenie Cukrowni Ciechanów. To luksusowy pięciopiętrowy budynek o żelbetowej, szkieletowej konstrukcji z mieszkaniami przeznaczonymi pod wynajem (do 1939 roku mieszkał tu m.in. architekt Maciej Nowicki). Na parterze znajdował się hol, pralnia i suszarnia i mieszkanie dozorcy. Na czterech kolejnych kondygnacjach układ jest zawsze taki sam: dwie kawalerki po 32 m2 każda i dwa mieszkania po 90 m2. Na najwyższym, piątym piętrze znajdują się tylko dwa mieszkania i taras. Windy są dostępne bezpośrednio z każdego mieszkania i każdej kawalerki, co w latach '30 było najprawdopodobniej pierwszym tego typu rozwiązaniem w całej Europie! . Na parterze, w rejonie przejazdu, słupy są obetonowane i tworzą masywne kolumny. Południowa elewacja jest w pełni przeszklona (portfenetry), budynek "lewituje" nad podcieniem przyziemia a ponad ostatnim piętrem pojawia się ponownie motyw wygiętego, betonowego daszku - żagla ( skąd potoczna nazwa " Dom pod żaglem") . We wrześniu 1939 roku budynek został uszkodzony, tracąc część okładziny na elewacji oraz okien. Wyremontowano go po 1945 roku.
Juliusz Żórawski: Apartment House - ul. Nowowiejska 4
Wygoda, przestronność i elegancja stały się synonimem funkcjonalizmu i wyjątkowego talentu Juliusza Żórawskiego. Znalazły odzwierciedlenie również w domu Władysława Hoffmana, wybudowanym w latach 1933-35 przy ul. 6 Sierpnia 28 (dzisiejszej Nowowiejskiej 4). Wewnątrz architekt zaprojektował małe apartamenty, dlatego budynek nazwano Apartment House. Ciekawostką jest, że funkcjonalistyczne, wolne elewacje tego obiektu sugerowały konstrukcję szkieletową, a w rzeczywistości wewnątrz zastosowano rzadkie w Warszawie ceglane ściany konstrukcyjne, prostopadłe do elewacji wypełnionych cegłą dziurawką. Niestety, współczesna fasada jest owocem powojennych przekształceń, w wyniku których całkowicie straciła pierwotny charakter.
Juliusz Żórawski: nie tylko kamienice
Choć najbardziej istotne realizacje Żórawskiego należą do budownictwa mieszkaniowego, architekt zajmował się również architekturą użyteczności publicznej. W latach 1929-1930 zaprojektował (wraz z Jerzym Sosnkowski) kino "Atlantic" W Warszawie (przebudowane po 1945 roku). Żórawski należał również do zespołu projektantów Toru Wyścigów Konnych na Służewcu w Warszawie, kierowanym przez Zygmunta Plater-Zyberka (1931-1939). Zaprojektował również otwarte w 1938 roku kino "Femina" (w kamienicy pod adresem ul. Leszno 35).
Wszystkie te obiekty cechuje wielki talent architekta i jego skupienie na potrzebach użytkownika. Architektura według Żórawskiego pomimo swej funkcjonalności epatuje elegancją i awangardowym ujęciem stylu międzywojnia. Można pokusić się o tezę, że wybudowane współcześnie, byłby nadal nowoczesne i zaskakiwały odważnymi rozwiązaniami.
Juliusz Żórawski zmarł w Krakowie, pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 196-3-4).
Skomentuj:
Juliusz Żórawski. Dom Wedla, Szklany Dom, Dom pod Żaglem. Tworzył brylanty warszawskiej moderny [ZNANI ARCHITEKCI]