Niebotyki: pierwsze wieżowce w Polsce

Polska jak i cały kontynent europejski stosunkowo późno odkryły amerykański wynalazek, czyli wysokie wieżowce. W USA pojawiły się już pod koniec XIX wieku, ich powstanie wiąże się z zastosowaniem szkieletu stalowego. To dzięki niemu można było przełamać barierę wysokości kilkunastu kondygnacji. Bowiem tylko tyle jest w stanie osiągnąć budynek budowany w tradycyjnej technice murarskiej. Już w 1891 roku do tego pułapu dobił Monadnock Building w Chicago, który ma 16 kondygnacji i liczy 60 metrów. To dziś najwyższy budynek murowany na świecie. Choć wieże kościołów często przebijają tę barierę wysokości, to jednak w budynkach mieszkalnych czy biurowych aby wzbić się wyżej potrzebna była nowa technologia.

Okazał się nią szkielet stalowy, który dał architektom nieograniczone możliwości. Słupy i belki stalowe tworzą sztywną konstrukcję, którą wypełnia się lekkimi ścianami, bo nie muszą już one przenosić obciążenia, a jedynie chronić od wpływów zewnętrznych. I tak już w 1913 roku Woolworth Building w Nowym Jorku osiągnął niebotyczne 241 metrów i 57 kondygnacji. Do lat trzydziestych dzierżył miano najwyższego budynku świata.

Wieżowce nie zaistniałyby, gdyby nie wynalazek Elisha Otisa, który na Wystawie Światowej w Nowym Jorku w 1853 roku zaprezentował pierwszy dźwig osobowy, czyli windę. Pierwsze elektryczne windy zaczęto instalować w Stanach w latach 80. XIX wieku. Pozwoliły budynkom rosnąć coraz wyżej, bo wcześniej spacery po schodach powyżej 6. piętra nastręczały masę kłopotów.

Tymczasem Europa pozostawała w tyle. Brak wieżowców w tej części świata wynikał nie tyle z zapóźnienia technicznego, ale braku potrzeby budowy drapaczy chmur. Ceny gruntów w europejskich metropoliach nie były tak wysokie jak w Chicago, czy Nowym Jorku. Także historyczne sylwety miast, ich duża gęstość raczej nie zachęcały do eksperymentowania. Pierwsze próby budowania wieżowców w Europie miały miejsce w Londynie, ale nie spodobały się królowej Wiktorii, która ograniczyła wysokościowe zapędy odpowiednimi regulacjami. Nie było też tradycji reklamowych jak w Ameryce, gdzie budynki były wizytówkami firm i korporacji.

Jednak nieśmiałe próby wieżowców pojawiały się w całej Europie, swój wkład na tym polu mają i Polacy. W Warszawie w 1908 roku wybudowano liczący 58 metrów budynek PAST-y (Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej), który w momencie powstania był najwyższym budynkiem Imperium Rosyjskiego oraz najwyższym budynkiem mieszkalnym w Europie. Wieża była, podobnie jak amerykańskich drapaczach, ubrana w kostium historyczny, przypominała średniowieczną wieżę zamkową. Miano najwyższej budowli w Polsce nosiła długo, bo aż do 1934 roku, kiedy powstał drapacz chmur w Katowicach.