Kościół św. Józefa w Zabrzu - świątynia jak fabryka

Kościół św. Józefa w Zabrzu -  jak transatlantyk i fabryka

Kościół św. Józefa w Zabrzu wywołuje dwoiste odczucia - przypomina ceglaną fabrykę, ale zarazem wydaje się trwać od wieków, ma w sobie coś mrocznego, niczym średniowieczne budowle. Przemysłowość można odczytywać głównie w bryle zewnętrznej. Pozbawione ozdób olbrzymie, gładkie, ceglane ściany wzbogacają jedynie okna.

Bryła jest bardzo zwarta, to praktycznie leżący prostopadłościan, do którego dostawiono mniejszy, za to pionowy, będący wieżą. Żadna nawa boczna, absyda, czy kaplica boczna nie zaburzają jednolitej bryły. Także prezbiterium nie zostało w żaden sposób wyodrębnione, zdradza je jedynie półokrągłe zakończenie budowli od południowej strony.

Od wschodniej strony na ścianie są okrągłe okna, tutaj jest też dostawiona kubiczna wieża, górująca nad prawie zupełnie płaskim dachem świątyni. Te elementy mają w sobie coś z transatlantyku - okna jak bulaje, wieża jak mostek kapitański, walcowate zakończenie bryły, niczym dziób statku. Kościół zdaje się wpływać w zielne rejony południowego śródmieścia Zabrza.

Funkcjonalistyczni architekci celowo nawiązywali do statków, maszyn, których estetyka wynikała przecież z konieczności, a nie upodobań. Jednak Böhm nasycił kościół również bogatą symboliką, która nadaje budowli wieloznaczności. Także materiał - czyli cegła, nie był w dobie powstania białych pudełek, czymś popularnym.

Cegła była charakterystyczna głównie dla modernizmu w Holandii, jednak poza nią nowoczesność oznaczała białe purystyczne płaszczyzn ścian. Böhm na przekór tym upodobaniom nie tylko zastosował cegłę o różnym stopniu wypalenia: od niedopałki, po cegłę wiśniówkę i czarną zendrówkę, ale również wykorzystał archaiczny wątek układania cegieł, zwany wedyjskim, stosowanym we wczesnym średniowieczu. Jednak masywny, proste ściany, bez ozdób, to z kolei całkiem współczesne odwołanie do ceglanych molochów fabryk.

Jednak cegła pozwala kształtować także i skomplikowane kształty, w kościele św. Józefa tworzy niesamowitą, eteryczną elewację frontową. Stanowi ją ażurowa, ceglana ściana składająca się z kilku rzędów arkad. Przypomina akwedukt rozpięty pomiędzy dwiema masywnymi bryłami kryjącymi klatki schodowe i kaplice.

Zobacz także: Neratov - kościół w Czechach ze szklanym dachem>>

Kościół św. Józefa w Zabrzu - wnętrze

Przechodząc przez arkady znajdujemy się na niewielkim, wewnętrznym dziedzińcu. W bazylikach wczesnochrześcijańskich taką przestrzeń zwano paradisus. To rodzaj buforu, oddzielającego ulicę, czyli profanum, od sacrum przestrzeni wewnętrznej kościoła. W tej ceglanej studni można zostawić problemy doczesności za sobą.

Nad właściwym wejściem znajdującym się w ścianie naprzeciw arkad jest olbrzymia rozeta. Przez szklane drzwi przechodzi się do nawy. W olbrzymim wnętrzu świątyni, podobnie jak na zewnątrz, króluje nieotynkowana cegła. Materiały są w stanie surowym, oprócz ceglanych ścian jest jeszcze kasetonowy strop cały z drewna oraz kamienna podłoga.

Jedynym elementem zmiękczającym przestrzeń jest spektakl świetlny, genialnie rozpisany przez architekta. Podłużną nawę zamykają rzędy słupów zrośnięte ze ścianami bocznymi. Wrażenia tajemniczości dodaje światło, które pada z niewidocznych okien, schowanych pomiędzy słupami. Po prawej stronie są wysokie okna z witrażami symbolizującymi sakramenty (niestety zrealizowano tylko dwa), po lewej małe, okrągłe umieszczone wysoko, tuż pod stropem.

Architekt stworzył przemyślną koncepcję luministyczną wnętrza. Im bliżej ołtarza tym kolorystyka witraży jest jaśniejsza, wpada więcej światła, jednak same prezbiterium tonie w półmroku. Dookoła ołtarza biegną po półokręgu słupy, pomiędzy nimi są kolejne arkady, co przypomina wnętrze Koloseum. Wypiętrzony ołtarz kryje pod sobą kryptę, pełniąca zarazem funkcję mniejszej kaplicy.

Kościół św. Józefa nie od razu został pokochany przez wiernych. Przyzwyczajeni do bogato zdobionych wnętrz, długo okrywali urok nowej świątyni.

Świetnie zachowany kościół robi do dziś wielkie wrażenie olbrzymimi ścianami ceglanymi uciekającymi wysoko w górę. Emocje można porównać jedynie z zamkiem w Malborku, czy kościołem Najświętszej Marii Panny w Gdańsku, jednak w funkcjonalistycznej bryle kościoła św. Józefa dominuje gładkość geometrii zderzona z chropowatością materiału. Z całą pewnością dzieło Böhma to istna maszyna do wywoływania uczuć metafizycznych.