Sejm Śląski, czyli budynek Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach - monumentalne arcydzieło modernizmu

Sejm Śląski zwiedzanie

Westybul

Za wejściem głównym znajduje się wysoki na 3 piętra reprezentacyjny westybul. Przypomina renesansowy dziedziniec z krużgankami, z tą różnicą, że w katowickim gmachu przykryty jest kopułą ozdobioną kasetonami z rozetami. W jej podniebieniu znalazło się 11 herbów miast, wchodzących w okresie międzywojennym w skład województwa śląskiego. Na wprost wejścia biegną dwuskrzydłowe schody prowadzące do sali Sejmu Śląskiego. W westybulu królują okładziny kamienne filarów, posadzek, schodów oraz ozdobnych balustrad.

Sala Sejmu Śląskiego

Sala Sejmu Śląskiego, powstała wcześniej od sali Sejmu RP w Warszawie, była wręcz dla niej wzorem. Założona jest na planie elipsy, na wzór antycznego teatru. Szklana kopuła dostarcza do wnętrza sali odpowiednią ilość światła dziennego. Na piętrze salę obiega balkon dla obserwatorów obrad, na dole zaś salę otaczają biegnące po łuku kuluary. Na sali jest 140 miejsc, pierwotnie 80 z nich było przeznaczonych dla posłów i prezydium Sejmu, 30 dla przedstawicieli Urzędu Wojewódzkiego i 30 dla dziennikarzy. Wystrój sali to dzieło Ludwika Wojtyczki, o przepychu niech świadczy fakt, że fotele dla parlamentarzystów pokrywa skóra wołowa, specjalnie sprowadzona do tego celu aż z Wielkiej Brytanii.

Sala Marmurowa

W zachodnim skrzydle, tuż przy westybulu, znajduje się też zespół reprezentacyjnych sal. Największa jest nad wejściem głównym do gmachu. To Sala Recepcyjna, dziś zwana Salą Marmurową. Przed wojną jej ściany pokrywał biały marmur, zdobiły je również wielkie lustra oraz 3 balkony, z których jeden służył jako podium dla orkiestry. To w tej sali odbywał się ważne uroczystości oraz bale. Niestety z pierwotnego wystroju zachowały się jedynie wielkie okna typu portfenetr oraz kasetonowy strop, gdyż salę przebudowali hitlerowcy. Nad projektem pracował sam nadworny architekt Hitlera - Albert Speer, który nadał Sali Recepcyjnej charakteru faszystowskiego, podobnego do tego panującego w gabinetach Kancelarii III Rzeszy. Ściany pokryła szara imitacja marmuru, ich jedyną ozdobą są portale do drzwi. W Sali Marmurowej nakręcono kilka scen serialu "Stawka większa niż życie".

Zobacz także: Architektura art déco w Stalowej Woli>>

Mieszkanie Grażyńskiego

W północnym skrzydle gmachu krakowscy architekci zaprojektowali nawet specjalne apartamenty prywatne dla wojewody. Przez kilkanaście lat zajmował je wraz z rodziną wojewoda Michał Grażyński, po wojnie nie powrócono już do tradycji mieszkania w gmachu urzędu, dlatego apartamenty, nazywane są dziś Mieszkaniem Grażyńskiego, w większości mają charakter reprezentacyjny, a cześć muzealny.

Obecnie gabinet wojewody mieści się w dawnej sali jadalnej, obok znajduje się sala boazeryjna, która Grażyńskiemu służyła jako salon wypoczynkowy. Boazerie odkryto w latach 90. podczas remontu, kiedy to pod wieloma warstwami farb i tynków odsłoniła się szlachetna okładzina. Niestety większość oryginalnych mebli przepadła w czasie II wojny światowej, a wyposażenie było integralną częścią budynku.

Modernistyczne meble projektu Wojtyczki łączyły w sobie styl art deco ze zgeometryzowanymi polskimi ornamentami ludowymi. W dawnej sypialni zachowała się szafa ścienna, która skrywa do dziś luksusową umywalkę. Obok niej była przebieralnia, gdzie przechowywano ubrania osobiste wojewody. Apartamenty składały się też z pokoi dla służy oraz członków najbliżej rodziny wojewody.

Schron, skarbiec i tunel ewakuacyjny

Rozległy gach ma 4 piętra i wysoki parter, ale mało kto wie, że skrywa również 2 kondygnacje podziemne. W labiryncie piwnic znajduje się schron wybudowany przez hitlerowców, który był przebudowany na schron przeciwatomowy w czasach PRL-u. Miał służyć dygnitarzom partyjnym w razie nuklearnego ataku. Do dziś zachował się w nim sprzęt łącznościowi z tamtego okresu oraz mieszalnik powietrza, czyli urządzenie zapewniające dostawę świeżego powietrza do schronu.  

W podziemiach znajduje się też skarbiec. To pamiątka po autonomii śląskiej, kiedy województwo dysponowało własną skarbowością i budżetem odrębnym od budżetu centralnego. Rezerwy finansowe województwa śląskiego były przechowywane w tym pomieszczeniu w postaci sztabek złota. Pod skarbcem znajduje się basen, który dziś można zwiedzać. Służył on uniemożliwieniu podkopania się pod skarbiec, bo każdy wykop zalany byłby przez wodę. Sam skarbiec również można było dla bezpieczeństwa zatopić. Ale na co dzień śląskiego złota chroniły grube na 40 cm drzwi pancerne.

W budynku zachował się też długi na prawie 80 metrów tunel ewakuacyjny, którym można było niezauważenie opuścić bezpiecznie budynek w nagłej potrzebnie. Ceglany, niewysoki tunel prowadzi do ogrodu posesji po drugiej stronie ulicy Ligonia.

Winda paciorkowa

Najmłodszym gmach Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego kojarzy się zawsze z jedną atrakcją - windą paciorkową. Przed wojną wiele gmachów publicznych wyposażono w tego typu widny, dziś zachowało się ich w Europie niewiele (w Polsce zachowały się tylko cztery takie konstrukcje). Ta winda bez drzwi składa się z szeregu kabin nanizanych, jedne, nad drugą, które biegną bez przerwy w górę, gdzie zakręcają i opadają w dół. Do takiej windy trzeba wskoczyć w biegu i również bez jej zatrzymywania zeskoczyć. Idealne dla spieszących się interesantów.

Sejm Śląski - pomnik historii i zabytek

Budynek dalej spełnia swoją funkcję, będąc zarazem pamiątką po autonomii województwa oraz potęgi Górnego Śląska z czasów II RP. Obecnie mieści się tu Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Śląski Urząd Wojewódzki oraz kilka innych urzędów np. Śląskie Kuratorium Oświaty. 8 sierpnia 1978 roku gmach Sejmu Śląskiego wpisano do rejestru zabytków, a 22 października 2012 roku imponujący budynek został uznany za pomnik historii.

Monumentalny, klasycyzujący budynek, był jednym z ostatnich historyzujących gmachów w Katowicach. W kolejnych latach międzywojnia miasto zapełniały już wyłącznie awangardowe modernistyczne gmachy i wieżowce.