Najlepszy budynek jest w Afryce

Druga edycja World Architecture Festival jest już za nami. W tym roku nie obyło się jednak bez niespodzianki. Grand Prix festiwalu uhonorowany został bowiem budynek z trudem mieszczący w się ramach dominującej, zachodniej estetyki. Muzeum Mapungubwe z RPA - bo o nim mowa - nawet nie zamierza wkomponowywać się we współczesne trendy architektoniczne, lecz idzie im na przekór, mocno artykułując lokalną ikonografię. Kluczowym założeniem projektu, nie są także jego inteligentne rozwiązania formalne lub estetyczne. Jest nim ekologia, i to ekologia pojmowana przede wszystkim w sensie społecznym.

Autorami projektu Muzeum Mapungubwe jest johannesburska pracownia Peter Rich Architects. Jej założyciel - Peter Rich - jest nie tylko utalentowanym architektem, ale także naukowcem (autorem m.in. dzieła dokumentującego afrykańskie osadnictwo), nauczycielem i działaczem społecznym. Jego pracownia, poprzez swoje realizacje, należy do czołowych propagatorów współczesnej afrykańskiej architektury. Jej prace stanowią połączenie modernizmu i lokalnej estetyki.

Nagrodzone Grand Prix festiwalu Muzeum Mapungubwe, znajduje się na terenach Parku Narodowego Mapungubwe w północnej części RPA. Obszar ten jest znany przede wszystkim z wpisanego na listę światowego dziedzictwa UNESCO wzgórza Mapungubwe, na którym zlokalizowane są cenne stanowiska archeologiczne. Wzgórze to stanowi wizualny punkt odniesienia dla budynków muzeum, znajdującego się na skraju sąsiedniego wzniesienia.

Architektura obiektów wchodzących w skład zespołu muzealnego posiada silnie lokalną estetykę. Cały zespół muzealny został wzniesiony na planie trójkąta równobocznego, wyznaczonego przez linię biegnąca równolegle do jednego z jego boków. Lokalizacja poszczególnym budynków jest ściśle określona przez ten geometryczny system. Takie rozwiązanie ma stanowić nawiązanie do trójkątnych motywów, znanych z naskalnych malowideł odnalezionych u podnóża wzgórza Mapungubwe.

Inspiracją dla formy budynków wchodzących w skład kompleksu były kopce orientacyjne, które w kulturach Południowej Afryki wyznaczały szlaki komunikacyjne. W konstrukcji kopuł wykorzystano sklepienia tamburynowe o mocno zaakcentowanych brzegach. Ich forma ma to stanowić analogię do muszel, które były odkrywane podczas wykopalisk archeologicznych. Wszystkie elementy kamieniarskie budynków zostały wykonane z otoczaków.

Z kopulastymi bryłami budynków kontrastują "zygzakowate" ścieżki i płaskie tarasy, łączące poszczególne obiekty kompleksu. Goście zwiedzanie rozpoczynają od pierwszego "kopca". Nieotynkowane ściany jego przestronnych pomieszczeń eksponują surowy mur, wykonany z ręcznie wyrabianych cegieł. Okulus zamontowany w szczycie sklepienia, pozwala światłu słonecznemu operować we wnętrzu niemal przez cały dzień. Dzięki temu wraz z ruchem słońca po niebie, zmianie ulega także oświetlenie sali. Światło do wnętrza wpada także, przez kolorowe okna umiejscowione w łukach sklepienia. Promienie słoneczne odbijają się od powierzchni sadzawki, rzucając na ściany rozbiegane refleksy. Zakończeniem tego etapu zwiedzania, jest wizyta w drugim "kopcu", gdzie zwiedzający mogą podziwiać figurki złotych nosorożców - południowoafrykański symbol. Po minięciu głównej części wystawowej, goście mogą kontynuować zwiedzanie wyżej położonych części muzeum. Na samym szczecie zlokalizowano punkt widokowy, skąd rozciąga się widok na wzgórze Mapungubwe i majaczącą w oddali rzekę Limpopo.

Jak mówią autorzy muzeum, projekt ten wykracza daleko poza swój program i stara się odgrywać istotną rolę w życiu lokalnej społeczności. Dlatego też w budowie uczestniczyli bezrobotni, którzy zostali przeszkoleni w technologii wytwarzania prasowanych cegieł ziemnych (CSEB) i wznoszeniu sklepień tamburynowych. Wiedza im przekazana została już zaakceptowana w lokalnym społeczeństwie, owocując podobnymi budynkami wznoszonymi przez pracowników z pozostałych po budowie muzeum cegieł.

Projekty tegorocznego WAF oceniało międzynarodowe jury pod przewodnictwem Rafaela Vinoly (w jego skład weszli także m.in. Kengo Kuma, Farshid Moussavi, Suha Ozkan, Tim Macfarlane i in.). Projekt Muzeum Mapungubwe został uznany za najsilniejszy zarówno architektonicznie i psychologicznie. Jury podkreśliło, że sposób w jaki kompleks buduje związek z otoczeniem, a także podjęcie próby rozwiązania trudnych kwestii politycznych, ekologicznych i społecznych, czynią go "wysoce zasłużonym zwycięzcą". Zaraz po ogłoszeniu werdyktu, Peter Rich powiedział: - Jestem całkowicie zaskoczony. Dalej będę jednak kontynuował moją misję służby mniej uprzywilejowanym. Będę kontynuował tę dobrą walkę i pokazywał ją światu.

- Architekci powinni służyć szerokiej publiczności i dokonywać zmian, aby nie tylko jeden procent ludzi mógł sobie pozwolić na usługi architekta. I to mnie właśnie ekscytuje - dodał.