Bohdan Pniewski - architekt władzy [ZNANI ARCHITEKCI]

Bohdan Pniewski urodził się 26 sierpnia 1897 w Warszawie. W 1914 roku wstąpił na Wydział Budowlany Szkoły Mechaniczno-Technicznej Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda. Odbywał praktykę m.in. u architektów: Jana Heuricha i Rudolfa Świerczyńskiego. Mimo to w 1915 roku nie został przyjęty na Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej – stało się to dopiero dwa lata później (przez ten czas pracował jako grafik), ale naukę przerwała mu wojna polsko-bolszewicka. Na studia wrócił w grudniu 1920 roku. Ukończył je 1 lutego 1923 roku, broniąc pracę dyplomową w katedrze projektowania monumentalnego u prof. Czesława Przybylskiego. Ponadto studiował rzeźbę u Tadeusza Breyera i Edwarda Wittiga.

Bohdan Pniewski: międzywojenne realizacje

Pierwsze prace Bohdana Pniewskiego reprezentują funkcjonalistyczną architekturę awangardową. Według jego projektów powstały dwie kolonie szeregowych domów: Słońce przy ul. Madalińskiego 83-95 na Mokotowie oraz Strzecha Urzędnicza przy ul. Kochowskiego i Niegolewskiego na Żoliborzu (koniec lat 20. XX w.).

Ambasada w Sofii

W 1928 roku zdobył I nagrodę w konkursie na poselstwo polskie (ambasadę) w Sofii. Architekt zaproponował zespół kubicznych, uproszczonych budynków postawionych wokół zamkniętego dziedzińca. Przyjął podział na trzy przestrzenie o różnym przeznaczeniu: podwórze biurowo-gospodarcze, reprezentacyjny dziedziniec i ogród posła. Całość wykazywała inspiracje architekturą historycznych włoskich willi. Reprezentacyjną funkcję budynku podkreślać miały monumentalne, zewnętrzne schody oraz wsparte na kwadratowych filarach podcienia w elewacji ogrodowej i na dziedzińcu. Powstał jednak budynek znacznie różniący się od projektu wyłonionego w konkursie. Pniewski zredukował część pomieszczeń, a całość założenia oparł na rzucie litery L. Zamiast kolumnad, reprezentacyjnych schodów i podcieni powstały wstęgowe okna, zaokrąglone narożniki (tzw. stylizacja streamline), a bryła została obłożona luksusową kamienną okładziną.

Pniewski projektował prywatne domy dla zamożnych klientów, utrzymane w stylistyce modernizmu z nawiązaniami do tradycji. Do ciekawszych należą dom Zygmunta Ołdakowskiego na Saskiej Kępie (projekt 1928), dom Zalewskich z 1931 roku, willa Jerzego Luberta w Warce (1933), dom Urbanowicza i Muszyńskiego przy ulicy Klonowej w Warszawie i willa Franciszka Nowickiego w Konstancinie.

Pensjonat "Patria" - luksus w uzdrowisku

W tym czasie powstaje też pensjonat Jana Kiepury „Patria” w Krynicy. Budynek powstawał w latach 1932–1934. Ma cztery kondygnacje i taras. Na całej długości budynku, wzdłuż każdego piętra ciągną się balkony. Elegancki i na wskroś nowoczesny charakter nadają bryle cienkie żelbetowe filary, umieszczone na wysokości od pierwszego do trzeciego piętra, wielkie przeszklenia i płaski dach-taras. We wnętrzach dominuje styl art déco.

Przeczytaj:Patria w Krynicy-Zdroju - perła polskiego modernizmu projektu Bohdana Pniewskiego. Właścicielem był Jan Kiepura>>

Willa Pniewskiego, czyli dom własny architekta

Tymczasem w Warszawie przy alei Na Skarpie (przed wojną pod adresem al. Legionów 27) w domniemanej siedzibie loży masońskiej projektu Szymona Bogumiła Zuga Pniewski tworzy także dom własny z pracownią. Pawilon loży wkomponował w nowy budynek, obłożony nieociosanym kamienieniem, z nieregularnymi otworami okiennymi. Najwyższa kondygnacja, na której powstały pomieszczenia gospodarcze i służbówka, jest cofnięta i zwieńczona dużym dachem. Pracownię architekt umieścił w podziemiach. Znajdujący się na frontowej fasadzie budynku napis:

SCANDIVS
DD AR
FX
TAMRC+

ma oznaczać: Pnący się przebudował świątynię masonów i zamieszkał w niej.

Wnętrza willi wykonano w stylistyce modernizmu z elementami historycznymi. Pojawiła się np. pseudogotycka balustrada w pracowni, w niszy jednego z pokojów wmurowano huculskie kafle, a w bibliotece sufit został wyłożony ceramicznymi miskami. W tej willi Pniewski mieszkał aż do śmierci z wyjątkiem okresu okupacji.

Pniewski wykonywał liczne prestiżowe projekty na zlecenie państwa i Kościoła, w większości niestety niezrealizowane, głównie z powodu II wojny światowej. Były to m.in.: Świątynia Opatrzności na Polu Mokotowskim i kompleks gmachów Polskiego Radia na Placu Unii Lubelskiej. Odrestaurował pałac Brühla przy ul. Wierzbowej dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych i uzupełniony o nowy pawilon z mieszkaniem ministra Józefa Becka (zniszczony w czasie II wojny).

Gmach Sądów przy ul. Leszno w Warszawie

Tuż przed wybuchem wojny udało mu się wybudować gmach Sądów Grodzkich przy ul. Leszno 53/55 (obecnie al. Solidarności 127). Był to wówczas największy budynek sądowy w całej Europie. Jest przykładem połączenia monumentalnego klasycyzmu, modernizmu i funkcjonalizmu.  Bryła ma zróżnicowaną wysokość, od 6 do 8 kondygnacji. Licowanemu piaskowcem frontowi nadano postać czterokondygnacyjnego bloku na podporach. Od frontu budynek zdobi zajmująca całą szerokość fasady inskrypcja:
SPRAWIEDLIWOŚĆ JEST OSTOJĄ MOCY I TRWAŁOŚCI RZECZYPOSPOLITEJ - są to słowa Andrzeja Frycza Modrzewskiego i parafraza łacińskiej sentencji „Ulpiana Iustitia fundamentum regnorum est”.

Hall wejściowy zbudowany został z marmuru kieleckiego. Oświetlenie oraz elementy wyposażenia wnętrz utrzymane były głównie w stylu art deco. W części sal sądowych zachowało się pierwotne wyposażenie w postaci kompletów mebli, boazerii, metalowych kutych kinkietów, żyrandoli i tabliczek na drzwiach.

W okresie międzywojennym wraz z innymi, młodymi architektami Bohdan Pniewski założył Stowarzyszenie Architektów Polskich. W 1932 roku został profesorem Akademii Sztuk Pięknych.

Bohdan Pniewski: wojna i po wojnie

W czasie wojny brał udział w tajnym nauczaniu i zasiadał w jury tajnych konkursów, organizowanych z myślą o przyszłej odbudowie kraju. W trakcie wojny wspólnie z Maciejem Nowickim zrealizował wnętrza kawiarni "Arkadia" w ruinach Filharmonii Warszawskiej oraz fabrykę włókienniczą w Krośnie. Wraz z Nowickim i prawdopodobnie z Tadeuszem Tołwińskim pracował nad studium do planu generalnego miasta Warszawy.

Kościół w Prostyni

Po wojnie zaangażował się w odbudowę zrujnowanego kraju. Pierwszym zrealizowany wówczas projektem Pniewskiego był kościół w Prostyni koło Małkini. Świątynia powstała na podstawie projektu z 1938 roku warszawskiej Świątyni Opatrzności Bożej. Bryła architektoniczna jest ta sama, tylko pomniejszona. Budynek posiada wyraźne cechy architektury modernistycznej – geometryczną formę, duże, jasne powierzchnie elewacji, okna doświetlające wnętrze.

Zespół nowych budynków Ministerstwa Komunikacji

Pniewski zaprojektował też nowe budynki Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego w Warszawie. Uzupełnić miały one monumentalny, elegancki, przedwojenny biurowiec na planie litery "T"  według projektu Rudolfa Świerczyńskiego. W latach 1948-1950 powstały dwa gmachy projektu Bohdana Pniewskiego. Połączono je rotundą wejściową. Architekt nawiązał tym samym do do pierwotnej koncepcji nieżyjącego już wówczas Świerczyńskiego. Dziś mieści się tu Ministerstwo Infrastruktury.

Kompleks budynków sejmowych

Dziełem Pniewskiego jest kompleks budynków sejmowych, dostawionych do przedwojennej sali posiedzeń projektu Kazimierza Skórewicza. W tej pracy odnaleźć można elementy charakterystyczne dla stylu architekta: historyzujący, ale przetworzony detal i wykorzystanie różnych gatunków kamienia, metalu i drewna. Pierwotny projekt inspirowany był z jednej strony układem placu Świętego Marka w Wenecji, a z drugiej architekturą renesansowych pałaców (spiralna klatka schodowa w obecnym gmachu Senatu wzorowana na podobnym rozwiązaniu w zamku w Chambord nad Loarą). Pniewski zakładał stworzenie kompleksu niskich, dwukondygnacyjnych pawilonów z elewacją z białego kamienia i kompozycji parkowo- ogrodowej, biegnącej aż do ul. Książęcej. W w północnowschodnim narożniku kompleksu miała stanąć szesnastopiętrowej wieży (tzw. kampanili) z zegarem, w której planowano ulokować archiwum sejmowe. Ostatecznie projekt zrealizowano w skromniejszej wersji. Nie zrealizowano m.in. pierwotnego projektu wystroju wnętrz w nowych gmachach sejmowych, zgodnie z którym miały być one ozdobione inspirowanymi sztuka ludową kilimami i plafonami.

Przeczytaj także: Koncepcja kompleksu sejmowego Bohdana Pniewskiego>>

W 1946 roku Pniewski objął profesurę na Politechnice Warszawskiej, a w 1949 roku został usunięty z Akademii Sztuk Pięknych (w 1957 roku zrehabilitowany). W 1952 roku został członkiem korespondentem, a w 1958 roku członkiem rzeczywistym PAN. W 1958 roku był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu.

Gmach Polskiego Radia i Narodowego Banku Polskiego w Warszawie 

W późniejszych pracach Pniewskiego widać nurt socrealistyczny. Jednym z takich budowli jest gmach Polskiego Radia przy al. Niepodległości, jedna z mniej udanych realizacji architekta. Budowla powstała na planie kwadratu, z czterema niewysokimi wieżami w narożach oraz zabudowanym z czterech stron wewnętrznym dziedzicem. Pniewski nadał budowli formy, nawiązujące do polskiego baroku i zaplanował rozbudowany zestaw detali architektonicznych. W czasie realizacji budynku jednak z większości z nich zrezygnowano, przez co ostatecznie powstała budowla mało finezyjna i toporna.

W 1947 roku Bohdan Pniewski wygrywa konkurs na projekt siedziby Narodowego Baku Polskiego przy Placu Powstańców Warszawy. Architekt zaproponował zespół bloków złożony trzech odrębnych funkcjonalnie części, które wyróżniają się w bryle. Od zachodu znaleźć się miał niski budynek mieszczący sale operacyjne i wysoki blok biurowy w kształcie litery H. Od wschodu - wydłużony blok socjalny. Niestety, pierwotny projekt był kilkanaście razy zmieniany. Dziś siedziba Narodowego Banku Polskiego znów jest przebudowywana.

Przeczytaj także: Remont siedziby Narodowego Banku Polskiego. Modernizacja zamiast nowego wieżowca>>

Dom Chłopa

W latach 1957−1962 powstał Dom Chłopa, projektowany z Małgorzatą Handzelewicz-Wacławkową i przy współpracy Wojciecha Świątkowskiego. Gmach stanowił nowoczesne nawiązanie do architektury włoskiej, w tym przede wszystkim do schematu kompozycyjnego weneckiego Pałacu Dożów. Wnętrze recepcyjne i restauracja operowała śmiałym zestawieniem materiałów i ozdobione były kompozycją ścienną „Świat Ptaków”, autorstwa Hanny i Gabriela Rechowiczów oraz Barbary Pniewskiej-Krasińskiej, wykonaną z szkła, otoczaków, blachy i porcelany.

Ostatnim dziełem architekta była odbudowa Teatru Wielkiego – powstała nowa elewacja budynku od strony dzisiejszego placu marszałka J. Piłsudskiego oraz widownia z zespołem reprezentacyjnych wnętrz.

Architekt nie doczekał końca prac – zmarł 5 września 1965 roku, a otwarcie teatru miało miejsce 20 listopada 1965 roku. Bohdan Pniewski został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-76)