Architektura jako część środowiska naturalnego - podsumowanie wykładu Dietmara Eberle w ramach cyklu Mistrzowie Architektury

Mistrzowie Architektury” to cykliczna seria wykładów o szczególnej randze w Polsce, organizowana przez katowicki oddział Stowarzyszenia Architektów Polskich już od 15 lat. Każda kolejna edycja stanowi niepowtarzalne forum wymiany pomysłów, projektów i doświadczeń z całego świata. W wydarzeniu możemy uczestniczyć dzięki pracy kuratorów oraz zespołu osób działających przy organizacji. Działalność zapoczątkował w 2004 roku Wojciech Małecki, prace kontynuowali kolejno Tomasz Bąbski oraz Paulina Adamczyk, a od połowy 2017 roku kuratorem wystąpień jest Wojciech Fudala. Często wykładom towarzyszą wystawy i prezentacje będące uzupełnieniem całości projektu.

Pracownia ostatniego Mistrza Architektury - Baumschlager Eberle Architekten - została założona w 1985 roku i posiada obecnie 14 oddziałów w 9 różnych krajach Europy i Azji. Przez lata działalności pracownia ugruntowała podstawę swojej praktyki architektonicznej, a więc podejście oparte na konkretnych wartościach. Autentyczność, jako ważny czynnik realizacji, jest efektem wrażliwości na lokalne środowisko oraz na wymogi zarówno teraźniejszości, jak i przyszłości. Rozwiązania proponowane przez projektantów są zrównoważone w najszerszym tego słowa znaczeniu, obejmując nie tylko kwestie energetyczne i środowiskowe, lecz także wartości kulturowe, społeczne i estetyczne.

W metodologii projektowej nacisk kładziony jest przede wszystkim na przejrzystość procesu projektowania oraz budowy obiektu. Nieustanna systematyczna analiza informacji prowadzi do konkretnych technik projektowych, a w efekcie adekwatnej formy budynku.

Poezja jest niemniej znaczącym czynnikiem pracy architektów. W twórczości Baumschlager Eberle Architekten można odnaleźć poszukiwanie prostoty i ponadczasowości, jak również dążenie do elegancji. Forma, materiały i światło, a więc wszystko, czego doświadczamy zmysłami, sprawia, że architektura staje się poezją, a granica między nimi zaciera się.

Wykład zatytułowany „Od chęci do działania” Dietmar Eberle rozpoczął przyznając, że w trakcie swojej kariery zawodowej miał okazję zaprojektować wiele obiektów, jednak to nie na nich głównie zamierza się skupić podczas spotkania, a na przedstawieniu swojego sposobu myślenia oraz wiary w możliwość poważniejszego zarządzania przyszłością poprzez projektowanie.

Chcąc nakreślić problem wpływu architektury na środowisko, mówiący przedstawił dane, z których wynikało jak wielkie znaczenie dla zmian klimatycznych ma budownictwo i późniejsze użytkowanie budynków. Jakie zatem stoi wyzwanie przed architektami w dobie nadmiernego zużycia energii przez społeczeństwo? Wspomniana konsumpcja energetyczna zdeterminowana jest przez trzy tematy, które należy mieć na uwadze: planowanie urbanistyczne, szara energia, a więc materiały użyte do budowy obiektów oraz dalsze utrzymanie i eksploatacja budynków.

Tym samym dochodzimy do kwestii żywotności budowli, których przeznaczenie i trwałość bywają ograniczone, bez możliwości rozwoju, czy funkcjonowania w dłuższej perspektywie. Projektowanie obiektów, które nie przetrwają znaczącej ilości czasu, czy wyburzanie już istniejących bez próby ich przekształcenia, prowadzi do przesadnego zużycia materiałów. Jak stwierdził Dietmar Eberle, ważnym wkładem architektów w istniejący problem jest tworzenie architektury, która będzie akceptowana przez odbiorców w zakresie wielu lat. Prócz kwestii ekologicznych, korzyści płynące z trwałości architektury i możliwości obcowania z nią widoczne są w samoświadomości społeczeństwa i budowaniu jej tożsamości. Co za tym idzie, jakość i ponadczasowość architektury mają wpływ na jej długowieczność, ograniczając tym samym negatywne dla środowiska skutki.

Kontynuując swoje rozważania, architekt zadał znaczące pytanie – w jaki sposób możemy zredukować zapotrzebowanie społeczeństwa na energię, przy jednoczesnym utrzymaniu standardów i jakości życia? Chcąc na nie odpowiedzieć, Eberle przedstawił przekrój problemu wpływu człowieka na klimat, począwszy od lat sześćdziesiątych, gdy naukowiec Charles David Keeling rozpoczął pomiary, które pozwoliły mu udowodnić wzrost stężenia dwutlenku węgla w atmosferze, jako oznakę globalnego ocieplenia, spowodowanego przez działalność człowieka. Od tego czasu konsumpcja energetyczna zaczęła wzrastać w zawrotnym tempie, a świadomość problemu w następnych dekadach stała się sprawą coraz bardziej powszechną. Początkowe rozwiązania skupiały się głównie na pozyskiwaniu dodatkowych ilości energii, jednak od lat dziewięćdziesiątych ugruntowało się przekonanie, że kontrola i redukcja strat energetycznych oraz wentylacyjnych w budownictwie jest jedyną skuteczną strategią rozwiązującą wspomniany problem.

Jako odpowiedź na omawiane wcześniej zagadnienia założyciel Baumschlager Eberle podał realizację pracowni – budynek biurowy 2226, usytuowany w Lustenau, w którym mieści się siedziba biura. Obiekt ten zdobył w 2016 roku Nagrodę Główną w międzynarodowym konkursie Wienerberger Brick Award, i jest przedstawieniem celów realizowanych przez austriackich architektów, a więc dążenia do polepszenia jakości zdrowia i komfortu użytkowników, redukcji zużycia energii, obniżenia kosztów budowy w stosunku do dochodów nabywcy oraz zastosowania lokalnych i naturalnych materiałów. Jak więc powinniśmy rozumieć 2226? Obiekt ten funkcjonuje raczej jako część środowiska, aniżeli nieruchomość. Wybór nazwy nie jest przypadkowy: temperatura wewnątrz wynosi stale między 22°C, a 26°C. Jedynymi źródłami ciepła są elementy z założenia nie przeznaczone do tego celu: urządzenia elektroniczne, oświetlenie, ale też człowiek sam w sobie, który emituje średnio 80 Watów ciepła. Klimat wewnątrz 2226 generuje wyjątkowo dobre samopoczucie przez wzgląd na wykorzystanie kąta padania słońca i kierunek podmuchu wiatru, jak również harmonijne proste linie wypełnionych światłem pomieszczeń. Optymalną jakość powietrza zapewniają kontrolowane czujnikami panele wentylacyjne otwierane automatycznie, gdy tylko poziom CO2 lub temperatura zaczną rosnąć.

W projektowaniu 2226 najważniejszą częścią był odbiorca i jego wpływ na budynek; człowiek będący źródłem ciepła, zmniejszający ilość tlenu i produkujący CO2 oraz zwiększający poziom wilgotności. Sam obiekt, jako efekt analizy tych czynników, stał się inteligentną odpowiedzią na obecność użytkownika wewnątrz, jak również relację budynku ze środowiskiem. Szacowany okres funkcjonowania 2226 wynosi 200 lat i stanowi przykład koncepcji architektury przyszłości, którą pracownia systematycznie rozwija w kolejnych realizacjach.

Dietmar Eberle zakończył wykład radą kierowaną do młodych architektów – „Zaufaj sobie. Nie wierz we wszystko bezwarunkowo. Bądź swoim własnym sędzią.”

----

Kolejny wykład z cyklu Mistrzowie Architektury odbędzie się 23 kwietnia 2020 r. Wygłosi go Julian Weyer z pracowni C.F. Møller